کشاورزی هلند

آیا می‌دانستید کشاورزی هلند پس از ایالات متحده، جایگاه دومین صادرکننده‌ی بزرگ محصولات کشاورزی جهان را از آن خود کرده، درحالی‌که مساحت آمریکا ۲۷۰ برابر این کشور است؟ این دستاورد شگفت‌انگیز برای کشوری که حتی از استان آذربایجان شرقی ایران کوچکتر است، نشان‌دهنده قدرت نوآوری و کارآمدی فوق‌العاده است.

با وجود محدودیت‌های جغرافیایی، کشاورزی مدرن هلند به چنان بهره‌وری بالایی دست یافته که برای تولید محصولات یک هکتار از گلخانه‌های هلندی، به حدود ۱۰ هکتار زمین‌های کشاورزی سنتی نیاز دارید. همچنین، این کشور با پرورش ۴ میلیون گاو، ۱۳ میلیون خوک و ۱۰۴ میلیون مرغ در هر سال، بزرگ‌ترین صادرکننده گوشت اروپا محسوب می‌شود. این دستاوردها منجر به صادرات کشاورزی هلند به ارزش ۱۰۵ میلیارد یورو در سال ۲۰۲۱ شده است.

در واقع، هلند با داشتن حدود ۵۳۰۰ شرکت در بخش کشاورزی و صنایع غذایی که ۱۲ مورد از بزرگترین شرکت‌های کشاورزی و صنایع غذایی جهان را شامل می‌شود، به یک الگوی جهانی تبدیل شده است. در این مقاله، با رازهای موفقیت کشاورزی هلند آشنا خواهید شد و خواهید آموخت چگونه این کشور کوچک با استفاده از فناوری، تحقیق و نوآوری توانسته به قطب کشاورزی جهان تبدیل شود.

چرا کشاورزی هلند یک الگوی جهانی است؟

هلند کشوری کوچک با مساحت ۴۱ هزار کیلومتر مربع است که تنها اندکی از استان‌های گیلان و مازندران بزرگ‌تر است. با این وجود، این سرزمین کوچک به یکی از قطب‌های اصلی کشاورزی در جهان تبدیل شده است. عوامل متعددی باعث شده کشاورزی هلند به الگویی جهانی تبدیل شود که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

موقعیت جغرافیایی و محدودیت‌های طبیعی

هلند از نظر جغرافیایی با چالش‌های خاصی روبرو است. حدود یک‌دوم مساحت این کشور حتی زیر سطح دریا قرار دارد و به همین دلیل، سیستم‌های پیچیده‌ای از دایک‌ها، سدها و پمپ‌ها برای مدیریت آب استفاده می‌شود. این ویژگی منحصر به فرد، هلند را به یکی از کشورهای پیشرو در زمینه مهندسی آب تبدیل کرده است.

هلندی‌ها با توجه به محدودیت زمین و آب و هوای بارانی، ناچار شدند بازدهی را از طریق روش‌های نوآورانه افزایش دهند. بیش از نیمی (۵۴ درصد) از زمین‌های موجود در هلند برای کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما نکته قابل توجه این است که حدود نیمی از این زمین‌های کشاورزی را مراتع تشکیل می‌دهند.

همچنین مشکل اصلی کشاورزی هلند نه فقط آب، بلکه خاک فقیر آن است. برای غلبه بر این محدودیت، هلندی‌ها به کشت گیاهانی روی آورده‌اند که در همزیستی با باکتری‌های خاص، کود خود را تولید می‌کنند.

دستاوردهای صادراتی با منابع محدود

با وجود محدودیت‌های طبیعی، هلند به دومین صادرکننده بزرگ محصولات کشاورزی جهان پس از ایالات متحده تبدیل شده است. صادرات کشاورزی این کشور در سال ۲۰۲۱ به رکورد ۱۰۵ میلیارد یورو رسید که رشد سالانه ۹.۴ درصدی را نشان می‌دهد. از این مقدار، حدود ۷۶ میلیارد یورو مربوط به کالای تولید داخل و ۲۹ میلیارد یورو مربوط به صادرات مجدد بوده است.

هلند بزرگترین صادرکننده گوجه فرنگی، سیب زمینی و پیاز در دنیا محسوب می‌شود. افزون بر این، یک سوم تجارت جهانی دانه‌های سبزیجات خوراکی از این کشور سرچشمه می‌گیرد.

در زمینه دامپروری نیز، هلند با پرورش ۴ میلیون گاو، ۱۳ میلیون خوک و ۱۰۴ میلیون مرغ در هر سال، بزرگترین صادرکننده گوشت اروپا محسوب می‌شود. در سال ۲۰۲۰، صادرات گوشت انواع حیوانات به ۸.۸ میلیارد یورو رسید و کشورهای آلمان، بریتانیا و چین، بیشترین واردات گوشت را از هلند داشته‌اند.

نکته جالب این است که از سال ۱۹۹۵ تاکنون، حجم تولیدات کشاورزی و دامپروری هلند ۲۰ درصد رشد کرده، بدون اینکه مصرف گاز طبیعی این کشور افزایش چندانی داشته باشد.

نقش تاریخی قحطی در شکل‌گیری سیاست‌های غذایی

عامل مهم دیگری که به توسعه کشاورزی هلند کمک کرده، تجربه تاریخی این کشور با قحطی است. بسیاری معتقدند تمرکز هلندی‌ها بر تولید غذا، ریشه در قحطی آزاردهنده‌ای دارد که این کشور در طول جنگ جهانی دوم تجربه کرد. این تجربه تلخ باعث شد هلند تمرکز ویژه‌ای بر تأمین امنیت غذایی خود داشته باشد.

با این حال، برخی معتقدند شیفتگی هلندی‌ها به مواد غذایی به قرن هفدهم بازمی‌گردد؛ زمانی که این کشور در مرکز تجارت جهانی چاشنی و ادویه قرار داشت. این پیشینه تاریخی همراه با موقعیت جغرافیایی مناسب، به ویژه از طریق بندر روتردام، هلند را به یکی از مراکز «صادرات مجدد» بزرگ دنیا تبدیل کرده است.

به طور کلی، ترکیب عوامل جغرافیایی، تاریخی و رویکرد نوآورانه در استفاده از فناوری‌های نوین، باعث شده کشاورزی هلند به الگویی موفق در سطح جهانی تبدیل شود. این کشور نه تنها به تأمین امنیت غذایی خود دست یافته، بلکه با صادرات محصولات کشاورزی و فناوری‌های مرتبط با آن، به یکی از بازیگران اصلی در عرصه جهانی تبدیل شده است.

بهترین مویز دنیا: چرا مویز موندراپ بهترین است

نقش فناوری در تحول کشاورزی مدرن هلند

فناوری، کلید اصلی موفقیت کشاورزی هلند در غلبه بر محدودیت‌های طبیعی است. این کشور کوچک با بهره‌گیری از نوآوری‌های تکنولوژیک، راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای چالش‌های کشاورزی یافته و توانسته به یکی از پیشگامان صنعت کشاورزی در جهان تبدیل شود.

کشاورزی دقیق و استفاده از داده‌ها

کشاورزی دقیق رویکردی مدرن است که در آن از فناوری‌های پیشرفته برای بهینه‌سازی تولید محصول استفاده می‌شود. این روش به کشاورزان هلندی اجازه می‌دهد تا به‌جای تعیین اقدامات لازم برای هر زمین به‌صورت کلی، برای هر مترمربع یا حتی هر بوته تصمیم‌گیری کنند. طبق گزارش‌ها، کشاورزی دقیق پتانسیل افزایش بهره‌وری کشاورزی را تا ۷۰ درصد تا سال ۲۰۵۰ دارد.

در این روش، فناوری‌هایی مانند GPS، سنسورها و پهپادها برای جمع‌آوری داده‌ها درباره شرایط خاک، رشد محصول و الگوهای آب‌وهوایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای مثال، شرکت هلندی VanderSat با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای، میزان دقیق رطوبت خاک را محاسبه می‌کند تا کشاورزان بتوانند بهترین روش آبیاری را انتخاب کنند. به کمک این فناوری‌ها، کشاورزان هلندی توانسته‌اند مصرف آب را برای برخی محصولات کلیدی تا ۹۰ درصد کاهش دهند.

رباتیک و هوش مصنوعی در مزارع

در دهه گذشته، استفاده از رباتیک و هوش مصنوعی در مزارع هلند به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. ربات‌های خودکار می‌توانند کارهایی مانند کاشت، برداشت و وجین علف‌های هرز را با دقت و کارایی بالا انجام دهند.

یکی از نمونه‌های موفق این فناوری، رباتی به نام “تئو” است که در مزارع لاله هلند فعالیت می‌کند. این ربات هوشمند به‌صورت شبانه‌روزی و در تمام روزهای هفته، مزارع را پایش می‌کند و گل‌های بیمار را شناسایی می‌کند. تئو با حرکت آهسته (با سرعت یک کیلومتر در ساعت) و با استفاده از دوربین‌های تعبیه‌شده، هزاران عکس از گل‌ها می‌گیرد و با کمک هوش مصنوعی، گیاهان آلوده به “ویروس شکستگی گل لاله” را تشخیص می‌دهد.

نمونه دیگر، رباتی به نام Farmdroid است که در مزارع محصولاتی مانند آفتابگردان، توت‌فرنگی و پیاز استفاده می‌شود. این ربات می‌تواند علف‌های هرز را از بین ببرد و با استفاده از GPS، مکان دقیق خود در مزرعه را شناسایی کند. به گفته مارک بیوجز، کشاورز هلندی، با استفاده از این ربات، وجین کردن که به‌صورت دستی هفته‌ها طول می‌کشد و به چهار تا پنج کارگر نیاز دارد، در عرض یک تا دو روز انجام می‌شود.

سیستم‌های گلخانه‌ای هوشمند

گلخانه‌های هلندی نمونه‌ای برجسته از تلفیق مهندسی پیشرفته و کشاورزی هوشمند هستند. این سازه‌ها با طراحی منحصربه‌فرد خود، محیطی ایده‌آل برای رشد گیاهان فراهم می‌کنند و در مصرف انرژی و بهره‌وری پیشتاز هستند.

این گلخانه‌ها مجهز به سیستم‌های خودکار کنترل دما، رطوبت و روشنایی و همچنین سیستم‌های آبیاری و کوددهی پیشرفته هستند. برای مثال، شرکت‌های Priva و Ridder با ارائه سیستم‌های پیشرفته اتوماسیون گلخانه‌ای، به پرورش‌دهندگان گیاهان کمک می‌کنند تا کنترل آب‌وهوا، آبیاری و مدیریت انرژی را به کارآمدترین شکل ممکن نظارت و تنظیم کنند.

کشاورزان هلندی برای تنظیم دمای گلخانه‌ها از انرژی زمین‌گرمایی استفاده می‌کنند و چراغ‌های LED به محصولات امکان می‌دهد تا در شب نیز به رشد خود ادامه دهند. سقف‌های دو شیشه‌ای این گلخانه‌ها گرمای بیشتری را حفظ می‌کند و پوشش‌های ویژه، نور را به‌گونه‌ای پخش می‌کند تا به برگ‌های پایینی گیاهان نیز برسد.

کشاورزی عمودی و بدون خاک

محدودیت زمین‌های کشاورزی در هلند باعث شده کشاورزی عمودی محبوبیت زیادی بین کشاورزان پیدا کند. در این روش، گیاهان در محیط‌های کنترل‌شده و با استفاده از نور مصنوعی در طبقات عمودی رویهم کشت داده می‌شوند.

کشاورزی عمودی امکان تولید محصولات را در تمام طول سال فراهم می‌کند، مصرف آب را کاهش می‌دهد و تأثیر نوسانات آب‌وهوا بر رشد محصولات را به حداقل می‌رساند. به گفته لئو مارسلیس، استاد باغبانی در دانشگاه واگنینگن، “در آینده، مزارع عمودی خواهیم داشت که به ارتفاع ساختمان‌های بلند خواهد بود و فقط از نور مصنوعی استفاده می‌کنند”.

همچنین کشاورزی هیدروپونیک (کشت بدون خاک) که در آن گیاهان بدون خاک و با استفاده از محلول‌های مغذی رشد می‌کنند، مصرف آب و هزینه‌ها را به‌شدت کاهش داده است. در هلند، گوجه‌فرنگی‌هایی با ارتفاع ۶ متر پرورش داده می‌شوند که ریشه آن‌ها نه در خاک بلکه در محلول‌های مغذی قرار دارد.

این روش کشت برای مکان‌هایی که خاک مناسب برای کشاورزی ندارند، بسیار مناسب و کاربردی است. از مزایای آن می‌توان به کاهش مصرف آب، عدم نیاز به خاک حاصلخیز، جلوگیری از رشد علف‌های هرز و آفات، امکان تولید محصولات در تمام فصول سال و کاهش نیاز به سموم و آفت‌کش‌ها اشاره کرد.

آفات کشاورزی و زراعی: معرفی انواع آفات، روش‌های مبارزه

دانشگاه واخنینگن و قدرت تحقیق و توسعه

در پشت موفقیت کشاورزی هلند، نهادی دانشگاهی قرار دارد که مغز متفکر این پیشرفت‌های چشمگیر محسوب می‌شود. دانشگاه واخنینگن به عنوان مرکز پژوهشی برجسته، پژوهش‌های گسترده‌ای در زمینه‌های کشاورزی پایدار، تغییرات اقلیمی، امنیت غذایی و مدیریت منابع طبیعی انجام می‌دهد. این دانشگاه دارای ۲۷۰۰ نفر عضو هیئت علمی و کارمند بوده و بالغ بر ۱۰۰۰۰ دانشجو در مقاطع مختلف از اقصی نقاط دنیا در آن تحصیل می‌کنند که ۶۰٪ در مقطع دکتری، ۳۰٪ کارشناسی ارشد و حدود ۱۰٪ کارشناسی هستند.

Food Valley و نقش آن در نوآوری

فود ولی، منطقه‌ای در هلند است که شرکت‌های بین‌المللی موادغذایی، موسسات پژوهشی و دانشگاه واخنینگن در آن مستقر هستند. این منطقه که به «دره غذایی» معروف است، نامی برگرفته از سیلیکون‌ولی آمریکا دارد و به نقشی اشاره می‌کند که دانشگاه واخنینگن در ترکیب مراکز آموزش عالی و دنیای کارآفرینی ایفا می‌کند. در فود ولی، ۱۵۰۰۰ کارشناس و متخصص در علوم مرتبط با موادغذایی و توسعه فناوری فعالیت دارند و این مرکز با هدف ایجاد بستری برای همکاری بین بخش علمی و کسب‌وکارهای مرتبط با موادغذایی به منظور نوآوری در این حوزه شکل گرفته است.

پروژه‌های بین‌المللی و همکاری با دولت‌ها

دانشگاه واخنینگن با دولت‌ها، شرکت‌ها و جامعه مدنی همکاری نزدیکی می‌کند تا اطمینان حاصل کند که نتایج تحقیقات در سطح زندگی واقعی ارزش ایجاد می‌کنند. این دانشگاه بیش از هزار پروژه‌ی کشاورزی را در ۱۴۰ کشور جهان توسعه داده و با دولت‌ها و دانشگاه‌های مختلف هر شش قاره معاهداتی امضا کرده است. از جمله این همکاری‌ها می‌توان به پروژه‌های مشترک با سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی ایران در زمینه “تولید محصول از ماهیان ریز و دورریز” و پروژه‌های پیشنهادی “بهره وری آب، مهار ریزگردها و پرورش مدار بسته ماهیان خاویاری” اشاره کرد.

توسعه بذرهای مقاوم و ژنتیک گیاهان

بخش مهمی از فعالیت‌های دانشگاه واخنینگن به توسعه بذرهای مقاوم و ژنتیک گیاهان اختصاص دارد. صنعت اصلاح نباتات هلند با متوسط حاشیه سود ۵۴ درصدی، سالیانه به طور متوسط ۱۵٪ از گردش مالی خود را در تحقیق و توسعه سرمایه گذاری می‌کند. در حال حاضر، حتی ۱۹٪ از گردش مالی برای نوآوری محصول و ابتکارات فرآیند تولید بذر هزینه می‌شود و ۳۲٪ از کارکنان در بخش تحقیق و توسعه فعالیت می‌کنند. شرکت‌های پیشرو در این زمینه مانند Rijk Zwaan، Nunhems، و Enza Zaden همگی نماینده شرکت‌های هلندی فعال در تحقیق و توسعه در صنعت اصلاح نباتات هستند.

دانشگاه واخنینگن همچنین با چالش‌های آینده کشاورزی جهان مانند افزایش جمعیت و نیاز به افزایش ۶۰ درصدی تولید محصولات زراعی در ۲۵ سال آینده مقابله می‌کند و در توسعه گونه‌های مقاوم در برابر نمک برای مناطقی که کیفیت آب در آن‌ها چندان خوب نیست، پیشگام است.

شرکت‌های پیشرو و نمونه‌های موفق

در پشت صنعت پیشرفته کشاورزی هلند، شرکت‌های نوآوری قرار دارند که با راهکارهای خلاقانه، مرزهای بهره‌وری را جابجا کرده‌اند. این شرکت‌ها نقش کلیدی در تبدیل دانش نظری به کاربردهای عملی داشته‌اند.

AgroCare و تحول در تولید گوجه‌فرنگی

شرکت AgroCare (آگروکر) یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گوجه‌فرنگی در هلند است که با بهره‌گیری از سیستم‌های کشت هیدروپونیک، تولید این محصول را متحول کرده است. این شرکت با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، مصرف آب را تا ۹۰ درصد نسبت به روش‌های سنتی کاهش داده است. آگروکر با کنترل دقیق شرایط محیطی، توانسته محصولاتی با کیفیت بالا و عملکرد بیشتر تولید کند که مستقیماً به بازارهای اروپایی صادر می‌شوند.

PlantLab و کشاورزی در فضای بسته

از سوی دیگر، PlantLab در زمینه کشاورزی عمودی در محیط‌های کاملاً کنترل‌شده پیشگام است. این شرکت با استفاده از فناوری نور LED با طیف اختصاصی، رشد گیاهان را به صورت چشمگیری بهبود بخشیده است. فناوری PlantLab امکان تولید محصول با مصرف ۹۵ درصد آب کمتر و بدون نیاز به آفت‌کش‌ها را فراهم می‌کند. همچنین، بهره‌وری در این سیستم تا ۱۰ برابر کشاورزی سنتی افزایش یافته است.

Enza Zaden و نوآوری در تولید بذر

در حوزه تولید بذر، شرکت Enza Zaden بیش از ۸۰ سال تجربه در اصلاح بذر دارد و سالانه بیش از ۱۵ نوع بذر جدید به بازار عرضه می‌کند. این شرکت با سرمایه‌گذاری ۳۰ درصدی از درآمد خود در بخش تحقیق و توسعه، پیشرفت‌های چشمگیری در تولید بذرهای مقاوم به آفات و بیماری‌ها داشته است. به طور خاص، Enza Zaden در توسعه گونه‌های مقاوم به شوری و خشکی پیشرو بوده که برای مناطق کم‌آب جهان اهمیت ویژه‌ای دارد.

Kipster و پرورش دام با رویکرد پایدار

در واقع، Kipster الگوی جدیدی در پرورش مرغ ارائه کرده که در آن، رفاه حیوانات و پایداری محیط زیست در اولویت قرار دارد. این شرکت اولین مزرعه مرغ تخم‌گذار با انتشار صفر کربن در جهان را راه‌اندازی کرده است. مرغ‌های Kipster با ضایعات غذایی تغذیه می‌شوند که به کاهش فشار بر منابع کشاورزی کمک می‌کند. علاوه بر این، Kipster برای حل مشکل جوجه‌های نر ناخواسته، آن‌ها را به محصولات گوشتی تبدیل می‌کند و بسته‌بندی محصولات این شرکت نیز کاملاً قابل بازیافت است.

صادرات کشاورزی هلند و تأثیر جهانی

صادرات محصولات کشاورزی، ستون اصلی اقتصاد هلند است که این کشور کوچک را به یکی از قدرت‌های بزرگ تجاری در عرصه جهانی تبدیل کرده است. آمارهای اخیر نشان می‌دهد که هلند پس از ایالات متحده، دومین صادرکننده بزرگ محصولات کشاورزی در جهان است.

محصولات اصلی صادراتی

ارزش صادرات محصولات کشاورزی هلند در سال ۲۰۲۱ به رکورد چشمگیر ۱۰۴.۷ میلیارد یورو رسید که نسبت به سال قبل، رشد ۹.۴ درصدی را نشان می‌دهد. این رقم در سال ۲۰۲۳ با ۱.۸ درصد افزایش به ۱۲۳.۸ میلیارد یورو رسید.

در میان محصولات صادراتی، لبنیات و تخم‌مرغ در رتبه اول، گل‌های زینتی در رتبه دوم و گوشت در رتبه سوم قرار دارند. ارزش صادرات گوشت در سال ۲۰۲۱ به ۹.۱ میلیارد یورو رسید که رشد ۷ درصدی نسبت به سال قبل داشت. همچنین، صادرات سبزیجات با ۱۲ درصد، میوه‌ها با ۱۱ درصد و محصولات فرآوری شده با ۱۴ درصد افزایش، رشد قابل توجهی را تجربه کردند.

مقاصد صادراتی و آمار جهانی

آلمان، سنتی‌ترین و اصلی‌ترین خریدار محصولات کشاورزی هلند محسوب می‌شود و در سال ۲۰۲۳ مقصد تقریباً یک‌چهارم کل صادرات کشاورزی هلند (به ارزش ۲۹.۶ میلیارد یورو) بود. پس از آلمان، کشورهای بلژیک (۱۲.۱ میلیارد یورو)، فرانسه و انگلستان (هر کدام ۸.۶ میلیارد یورو) در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

از ۱۰۴.۷ میلیارد یورو صادرات کالاهای کشاورزی هلند، حدود ۷۵.۷ میلیارد یورو مربوط به کالای تولید داخل و ۲۹ میلیارد یورو مربوط به صادرات مجدد کالاهای کشاورزی خارجی است. درآمد خالص اقتصاد هلند از صادرات مواد کشاورزی در سال ۲۰۲۳ حدود ۵۰.۳ میلیارد دلار برآورد شد که نسبت به سال قبل رشد ۴ درصدی داشت.

نقش هلند در انتقال فناوری کشاورزی

هلندی‌ها تنها به صادرات محصولات کشاورزی بسنده نکرده‌اند و تجهیزات کشاورزی، مواد مصرفی و دانش کشاورزی را هم در زمره صادرات خود قرار داده‌اند. رشد صادرات فناوری کشاورزی از هلند بسیار چشمگیر بوده؛ به‌طوری که در بازه ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۴، از کمتر از ۵۰۰ میلیون دلار به ۱.۹۵ میلیارد دلار رسید. این رقم در بازه ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ به بیش از ۱۰ میلیارد دلار افزایش یافت.

برخی کشورها از جمله ایران و عربستان سعودی، به دلیل مواجهه با مشکلاتی مانند کمبود آب، انرژی و دیگر منابع، اقدام به واردات فناوری‌های کشاورزی از هلند کرده‌اند. به علاوه، هلند دارای چهار شرکت از ده شرکت برتر بذر در جهان است و بدون اغراق می‌توان گفت پیشتاز روند توسعه صنعت بذر در دنیاست.

سوالات متداول