کاشت گوجه فرنگی گلخانه ای یکی از سودآورترین محصولات گلخانه ای است که مورد استقبال بسیاری از گلخانه داران قرار گرفته است. این محصول پرمصرف که از محبوب‌ترین صیفی‌جات در جهان به شمار می‌رود، جایگاه ویژه‌ای در سفره ایرانیان دارد.
به علاوه، کشت گوجه فرنگی گلخانه ای مزایای فراوانی از جمله کنترل شرایط محیطی، افزایش کیفیت و کمیت محصول و امکان برداشت خارج از فصل را به همراه دارد. همچنین گوجه فرنگی گلخانه ای به طور ذاتی گیاهی علفی و چندساله است که در بیشتر نقاط جهان به صورت یکساله کشت می‌شود.
در این مقاله قصد داریم صفر تا صد کاشت گوجه فرنگی گلخانه ای را به صورت کاملا اصولی به شما آموزش دهیم. از مراحل رشد و شرایط محیطی مناسب گرفته تا آماده‌سازی خاک، انتخاب بذر مناسب و در نهایت تغذیه و مراقبت‌های دوره رشد را بررسی خواهیم کرد.
شرایط محیطی مناسب برای کشت
شرایط محیطی مناسب نقش کلیدی در موفقیت کاشت گوجه فرنگی گلخانه ای دارد. برای دستیابی به محصول با کیفیت و عملکرد بالا، کنترل دقیق پارامترهای محیطی مانند دما، نور، رطوبت و میزان دی‌اکسید کربن ضروری است. در ادامه به بررسی جزئیات هر یک از این عوامل می‌پردازیم.
دمای مطلوب روز و شب
گوجه فرنگی گلخانه ای گیاهی گرمادوست است و در برابر یخبندان بسیار حساس عمل میکند. حفظ دمای مناسب در طول دوره رشد، به‌ویژه برای میوه‌دهی، کاملاً حیاتی است. در جدول زیر می‌توان محدوده‌های دمایی ایده‌آل را مشاهده کرد:
| شرایط محیطی | بازه دمای مناسب (°C) |
|---|---|
| دمای روز برای رشد رویشی و زایشی | ۲۵ تا ۳۰ |
| دمای شبانه مناسب | ۱۶ تا ۲۰ |
| دمای بهینه برای میوه‌دهی | ۱۸ تا ۲۴ |
| دمای روزهای آفتابی | ۲۴ تا ۲۷ |
| دمای روزهای ابری | ۲۲ تا ۲۴ |
| دمای شب به طور کلی | ۱۸ تا ۲۰ |
در فصول سرد، استفاده از بخاری گلخانه ای برای گرم نگه داشتن محیط ضروری است، چون برگ‌های گوجه فرنگی نسبت به سرما حساسیت بالایی دارند. همچنین ریشه این گیاه در برابر نوسانات دمایی آسیب‌پذیر است.
شدت نور و نیاز نوری گیاه
نور یکی از حیاتی‌ترین فاکتورها در کاشت گوجه فرنگی گلخانه ای است. برای رشد مطلوب، این گیاه به ۱۲ تا ۱۶ ساعت نور روزانه نیاز دارد.
شدت نور مورد نیاز:
-
۴۰۰ تا ۵۰۰ میکرومول بر مترمربع بر ثانیه
-
معادل ۲۲۰۰۰ تا ۲۷۰۰۰ لوکس
اگر نور کمتر از حد باشد (مخصوصاً در زمستان)، می‌توان از نورهای مکمل استفاده کرد. در غیر این‌صورت، کاهش نور منجر به تولید گل و میوه کمتر، افزایش حساسیت گیاه به بیماری‌ها و کاهش کیفیت محصول می‌شود. حداقل ۶ ساعت نور مستقیم خورشید در روزهای ابتدایی رشد الزامی است.
رطوبت نسبی و تهویه
رطوبت نسبی مناسب برای رشد گوجه فرنگی بین ۵۰ تا ۷۰ درصد است. البته برخی منابع رطوبت ۶۰ تا ۸۰ درصد را توصیه می‌کنند. با این حال، رطوبت بالا می‌تواند باعث بروز بیماری‌ها و قارچ‌ها شود، در حالی که رطوبت پایین ممکن است به خشکی گیاه و ضعف رشد منجر شود.
تهویه مناسب در گلخانه برای جریان هوای تازه و کنترل دما و رطوبت بسیار مهم است. سیستم‌های تهویه مانند فن ۱۰۰، فن ۱۴۰، دریچه‌ها و فن‌های اگزاست باید در گلخانه وجود داشته باشند. در گلخانه‌هایی که کنترل اقلیم ندارند، هوادهی باید به صورت دستی و با باز کردن درها و دریچه‌های گلخانه هر شب ۲ بار و هر بار ۱۰ تا ۱۵ دقیقه انجام شود.
برای جلوگیری از کپک‌های پودری روی برگ‌ها، رطوبت باید کمتر از ۹۰ درصد نگه داشته شود. علاوه بر این، گردش هوا در ایجاد تعادل سطح رطوبتی ثابت کمک زیادی میکند.
میزان CO2 و تأثیر آن بر رشد
دی‌اکسیدکربن نقش مهمی در فتوسنتز و تولید ماده خشک در گیاهان دارد. میزان CO2 مورد نیاز برای حداکثر عملکرد گوجه فرنگی حدود ۱۰۰۰ پی‌پی‌ام است و در مقادیر بیشتر از این، علائم مسمومیت در گیاه مشاهده می‌شود.
افزایش غلظت CO2 تا ۱۰۰۰ پی‌پی‌ام می‌تواند عملکرد گوجه فرنگی را تا ۴۸ درصد افزایش دهد. طبق تحقیقات، با افزایش میزان دی‌اکسیدکربن تا این حد، فتوسنتز به اندازه ۵۰ درصد افزایش می‌یابد.
آثار مثبت غنی‌سازی CO2 تا حد مطلوب شامل موارد زیر است:
- افزایش رشد و فتوسنتز
- کوتاه شدن دوره رشد گیاه (۵ تا ۱۰ درصد)
- گلدهی زودتر و افزایش کیفیت و بازده میوه‌دهی
- افزایش استحکام ساقه گیاه
در غلظت‌های کمتر از ۲۰۰ پی‌پی‌ام، عمل فتوسنتز کاملاً متوقف می‌شود و غلظت‌های بالای ۲۰۰۰ پی‌پی‌ام برای گیاه و کارکنان گلخانه مسمومیت ایجاد میکند.
بیشتر بدانید: نکات مهم کاشت فلفل دلمه گلخانه ای
آماده‌سازی خاک و بستر کشت
آماده‌سازی خاک و بستر کشت، پایه اصلی برای تولید موفق گوجه فرنگی گلخانه ای است. در این بخش، مهمترین نکات برای تهیه بستر مناسب کشت را بررسی می‌کنیم.
ویژگی‌های خاک مناسب
خاک مناسب برای کاشت گوجه فرنگی گلخانه ای باید دارای زهکشی مناسب باشد، زیرا این گیاه بعد از جوانه‌زنی و در زمان رسیدن میوه به غرقاب حساس است. رطوبت اضافی باعث مرگ گیاهچه در اثر قارچ‌های فیتوفترا، پیتیوم و ریزوکتونیا می‌شود. گوجه فرنگی دارای ساختار ریشه‌ای فیبری منشعب است، بنابراین هوادهی و شل بودن بافت خاک برای رشد گیاه با عملکرد بالا ضروری است.
با توجه به اینکه 70 درصد ریشه‌ها در عمق 20 سانتی‌متری خاک قرار دارند، لازم است بستری فراهم شود که تا عمق 80 سانتی‌متری قابلیت نفوذ ریشه را داشته باشد. خاک‌های شنی یا شنی لومی، پوک، نرم و عمیق با زهکشی مناسب، بهترین گزینه برای کشت گوجه فرنگی گلخانه ای هستند.
میزان PH و شوری قابل قبول
تنظیم pH خاک یکی از مهمترین عوامل تغذیه‌ای در کاشت گوجه فرنگی گلخانه ای است. جدول زیر، محدوده‌های مناسب و پیامدهای انحراف از آن را نشان می‌دهد:
| پارامتر | محدوده مطلوب | پیامدهای خارج از محدوده |
|---|---|---|
| pH | 5.6 تا 6 | پایین‌تر: کمبود Mg و Ca / بالاتر: کمبود Zn، Fe، Mn |
| هدایت الکتریکی (EC) | تا 2.5 dS/m | بالاتر از این مقدار باعث کاهش عملکرد گیاه می‌شود |
گوجه فرنگی به شوری حساس است. هرچند تحمل متوسطی دارد، اما شوری زیاد عملکرد را به شکل معنی‌داری کاهش می‌دهد و روی کیفیت میوه‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.
ضدعفونی خاک و محیط گلخانه
برای از بین بردن آفات و بیماری‌ها و پیشگیری از آنها، ضدعفونی خاک و محیط گلخانه ضروری است. می‌توان از سموم دی کلروس، دلتامترین و دیازینون برای ضدعفونی محیط استفاده کرد. این سمپاشی باید در دو مرحله و در دو روز متوالی انجام شود. زمان مناسب برای ضدعفونی خاک و محیط، دو روز قبل از کشت نشاء است.
از دیگر روش‌های ضدعفونی، استفاده از گوگرد مایع یا گوگرد‌های پودری میکرونیزه و همچنین استفاده از اشعه خورشید (سولاریزیشن) است. قبل از سمپاشی، باید خاک را کاملاً سیراب کرد.
تراکم کاشت گوجه فرنگی گلخانه ای و فاصله بین بوته‌ها
تراکم مناسب کاشت گوجه فرنگی گلخانه ای معمولاً 2 تا 3 بوته در مترمربع است. به عبارت دیگر، هر بوته به 3.5 تا 4 مترمربع فضای گلخانه ای نیاز دارد. در کشت پاییزه، به دلیل زاویه مایل نور و کم بودن مقدار آن در واحد سطح، تراکم کشت کمتر است و فاصله بین بوته‌ها حدود 55 تا 60 سانتی‌متر می‌باشد.
براساس نتایج پژوهش‌ها، با افزایش تراکم به 3.5 بوته در مترمربع، عملکرد می‌تواند تا 51 درصد افزایش یابد. فاصله کشت روی خط کشت (فاصله بوته‌ها روی ردیف) 20 تا 30 سانتی‌متر و عرض پشته‌ها (اندازه راهروها) 90 تا 100 سانتی‌متر توصیه می‌شود.
نقل قول:
Space tomato plants so that each has 3.5 to 5 square feet of growing area. Spacing should result in 16 inches of in-row spacing between plants and 5 feet of spacing between rows. A 30- by 96-foot greenhouse can accommodate five double rows of tomato plants. “Source“
ترجمه: فاصله بین بوته‌های گوجه‌فرنگی را طوری تنظیم کنید که هر کدام ۳.۵ تا ۵ فوت مربع (حدود ۳.۵ تا ۵ فوت مربع) مساحت داشته باشند. این فاصله باید منجر به ۱۶ اینچ (حدود ۴.۵ تا ۵.۵ سانتی‌متر) فاصله بین بوته‌ها در هر ردیف و ۵ فوت (حدود ۵ فوت) فاصله بین ردیف‌ها شود. یک گلخانه ۹ در ۹۶ فوتی (حدود ۹ در ۹ متر) می‌تواند پنج ردیف دوتایی بوته گوجه‌فرنگی را در خود جای دهد.
بیشتر بخوانید: زمان و روش کاشت کدو حلوایی + اصول نگهداری و برداشت
تولید نشا و انتخاب بذر مناسب
انتخاب بذر مناسب و تولید نشا قوی، بنیان اصلی برای دستیابی به محصول گوجه فرنگی گلخانه ای با کیفیت و عملکرد بالاست. با رعایت اصول علمی در این مرحله، می‌توان از بسیاری مشکلات در مراحل بعدی کشت جلوگیری کرد.
ویژگی‌های بذر مناسب گلخانه
بذرهای گوجه فرنگی گلخانه ای نسبت به بذرهای فضای باز، مقاومت بیشتری در برابر آفات و بیماری‌ها داشته و از باردهی بالاتری برخوردارند. بذرهای هیبریدی طی فرآیند اصلاح نباتات، دو یا چند ویژگی مطلوب مانند مقاومت به بیماری و خود تنظیمی را کسب می‌کنند. به دلیل گران بودن و ریز بودن بذر گوجه فرنگی گلخانه ای، معمولاً به صورت نشا کشت می‌شوند.
هنگام انتخاب بذر باید به معیارهایی مانند میزان باردهی، مقاومت به بیماری‌ها، درصد قوه نامیه، درصد جوانه‌زنی، سایز و رنگ میوه توجه کرد. میزان بذر مورد نیاز برای هر هکتار گلخانه 100 تا 150 گرم است که هر گرم حاوی 250 تا 300 بذر می‌باشد.
روش‌های تیمار بذر و جوانه‌زنی
برای افزایش سرعت و درصد جوانه‌زنی، از تکنیک پرایمینگ بذر استفاده می‌شود. این روش با جذب کنترل‌شده آب، موجب فعال شدن فرایندهای زیستی اولیه بدون جوانه‌زدن کامل می‌شود.
| روش پرایمینگ | تأثیر |
|---|---|
| اسید سالیسیلیک ۰.۲ میلی‌مولار | افزایش درصد جوانه‌زنی تا ۹۷.۱٪ |
| نیترات پتاسیم ۲٪ در دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد | افزایش سرعت جوانه‌زنی |
نحوه تولید نشا و انتقال به زمین اصلی
برای تولید نشا، ابتدا باید سینی‌های نشا را ضدعفونی کرده و با مخلوط کوکوپیت و پرلیت پر کنید. نشاهایی که در سینی‌های دارای سلول‌های جدا رشد می‌کنند، نسبت به نشاهای تولید شده در جعبه بذر، سالم‌تر و قوی‌تر هستند.
زمان مناسب برای انتقال نشا به زمین اصلی، زمانی است که گیاه دارای 4 تا 6 برگ حقیقی باشد. انتقال نشا را باید در ساعات خنک روز انجام داد و قبل از انتقال، سینی‌ها را آبیاری کرد. بهترین تراکم کاشت برای اغلب گوجه های گلخانه ای بین 2000 تا 2500 بوته در هر هزار متر مربع است.
شرایط نگهداری نشا قبل از کاشت گوجه فرنگی گلخانه ای
برای آماده‌سازی نشاها پیش از انتقال به گلخانه، اقدامات زیر توصیه می‌شود:
-
کاهش آبیاری از ۶ تا ۹ روز پیش از انتقال برای خشبی شدن ساقه‌ها
-
آبیاری با محلول ریشه‌زا، یک روز قبل از انتقال برای تحریک رشد ریشه
-
آبیاری فقط در زمان نیاز گیاه برای جلوگیری از ضعیف شدن ریشه
بهترین روش آبیاری نشاها در این دوره، محلول‌پاشی است. آبیاری از کف (تشتکی) توصیه نمی‌شود، چرا که می‌تواند موجب رشد قارچ‌های بیماری‌زا شود.
مقاله پیشنهادی: همه چیز درباره کاشت بادمجان گلخانه ای
تغذیه، آبیاری و مراقبت‌های دوره رشد
تغذیه مناسب و مراقبت‌های دوره رشد، تعیین‌کننده کیفیت و کمیت محصول نهایی گوجه فرنگی گلخانه ای است. مدیریت صحیح این عوامل می‌تواند تفاوت چشمگیری در بازدهی گلخانه ایجاد کند.
آبیاری منظم و کنترل رطوبت خاک
نیاز آبی کشت گوجه فرنگی گلخانه ای حدود ۱ لیتر در روز برای هر گیاه بالغ یا ۶۵ لیتر در هر بوته در طول دوره رشد است. به عبارت دیگر، ۳۰۰ تا ۴۴۰ لیتر آب در هر متر مربع سطح زیر کشت نیاز است.
کیفیت آب آبیاری عامل مهمی است که بر رشد گیاه و ترکیب خاک اثر می‌گذارد. آبیاری قطره‌ای بهترین روش برای پرورش این گیاه است، زیرا آبیاری مداوم می‌تواند باعث پوسیدگی و ترک‌خوردگی میوه شود. از خیس شدن برگ‌ها در زمان آبیاری باید جلوگیری کرد تا از بروز بیماری‌های قارچی پیشگیری شود.
نقل قول:
“When your tomatoes are growing, they only need small doses of water”. “Source“
ترجمه: وقتی گوجه فرنگی‌های شما در حال رشد هستند، فقط به دوزهای کمی آب نیاز دارند.
برنامه کوددهی و عناصر ضروری
گوجه فرنگی گلخانه ای به عناصر غذایی مانند فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم نیاز فراوان دارد. مصرف پتاسیم، کلسیم و آهن برای رشد مطلوب این گیاه زیاد است، در حالی که نیتروژن، منیزیم و فسفر به میزان متوسط نیاز است.
مقدار توصیه شده کوددهی پیش از کاشت نشا شامل:
-
-
نیتروژن خالص: ۳۰ گرم در هر متر مربع
-
فسفر خالص: ۲۵ گرم در هر متر مربع
-
پتاسیم خالص: ۵۵ گرم در هر متر مربع
-
در زمان گلدهی، نیاز به فسفر افزایش می‌یابد و در دوره میوه‌دهی، مصرف کودهای پتاسیم‌دار و کلسیم‌دار برای افزایش کیفیت و اندازه میوه ضروری است.
هرس و فرم‌دهی بوته‌ها
هرس گوجه فرنگی شامل حذف کلیه شاخه‌های فرعی و نگهداری تنها یک ساقه تا مرحله آخر رشد می‌باشد. برای این منظور، یک سیم گالوانیزه در ارتفاع دو متری گیاه قرار می‌گیرد و بوته‌ها به آن بسته می‌شوند.
هدف از هرس، هدایت انرژی گیاه به سمت تولید میوه به جای رشد رویشی است. این کار علاوه بر بهبود کیفیت میوه‌ها، گیاه را در برابر آفات و بیماری‌ها محافظت میکند. همچنین با هرس مناسب، تمام شاخ و برگ‌ها به خوبی نور کافی دریافت می‌کنند و گیاه قادر به فتوسنتز موثرتر و تولید میوه بیشتری است.
کنترل آفات و بیماری‌های رایج
تریپس، سفید بالک، مینوزها، سفیدک پودری و کپک خاکستری از مهمترین آفات و بیماری‌های گوجه فرنگی گلخانه ای هستند. کنترل دما و کاهش میزان رطوبت نقش اصلی را در پیشگیری از بیماری‌های قارچی ایفا می‌کنند.
استفاده از تله‌های چسبنده زرد برای به دام انداختن آفاتی مانند مگس سفید و تله‌های صورتی برای جذب تریپس بسیار موثر است. جالب اینکه مطالعات نشان می‌دهند کمبود کلسیم در گوجه فرنگی رابطه مستقیمی با افزایش ابتلا به برخی آفات دارد، بنابراین استفاده از کودهای کلسیمی نه تنها باعث کاهش پوسیدگی گیاهان می‌شود، بلکه خسارات ناشی از آفات را نیز کاهش می‌دهد.
نتیجه‌گیری | زومکشت
کاشت گوجه فرنگی گلخانه ای یکی از سودآورترین فعالیت‌های کشاورزی است که با رعایت اصول صحیح می‌تواند عملکرد بالا و محصول با کیفیتی به همراه داشته باشد. کنترل دقیق شرایط محیطی شامل دما، نور، رطوبت و دی‌اکسید کربن، آماده‌سازی خاک با زهکشی مناسب و pH متعادل، انتخاب بذر و تولید نشای قوی، و مدیریت صحیح تغذیه، آبیاری و کنترل آفات، عوامل کلیدی موفقیت در تولید این محصول هستند. برداشت حدود ۴۰ کیلوگرم در هر متر مربع، نشان‌دهنده سودآوری بالای گوجه فرنگی گلخانه ای است که با رعایت اصول علمی امکان برداشت در تمام فصول را دارد.
منابع: aces – juliana – greenhouseemporium
سوالات متداول
کشت گلخانه‌ای امکان کنترل شرایط محیطی، افزایش کیفیت و کمیت محصول و برداشت خارج از فصل را فراهم میکند. همچنین عملکرد در واحد سطح را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.
دمای مطلوب برای رشد گوجه فرنگی در روز بین 21 تا 25 درجه سانتی‌گراد و در شب بین 17 تا 19 درجه سانتی‌گراد است. دماهای خارج از این محدوده می‌تواند باعث کاهش عملکرد شود.
کنترل دما و رطوبت، استفاده از تله‌های چسبنده، تغذیه مناسب به خصوص با کودهای کلسیمی و رعایت بهداشت گلخانه از مهمترین روش‌های پیشگیری هستند. همچنین هرس مناسب به کاهش آفات کمک میکند.
هر بوته گوجه فرنگی بالغ به حدود 1 لیتر آب در روز نیاز دارد. در کل دوره رشد، هر بوته حدود 65 لیتر آب مصرف میکند که معادل 300 تا 440 لیتر آب در هر متر مربع سطح زیر کشت است.
هرس باعث هدایت انرژی گیاه به سمت تولید میوه می‌شود. این کار علاوه بر بهبود کیفیت میوه‌ها، گیاه را در برابر آفات محافظت کرده و امکان فتوسنتز بهتر را فراهم میکند که منجر به افزایش عملکرد می‌شود.
نکاتی که گفته بودین خیلی به دردم خورد، مخصوصاً بخش جمع‌بندی آخر مقاله.
به نظرم یکی از بهترین منابع فارسی توی این حوزه هستید. خسته نباشید.