سفیدک سطحی انگور: از شناسایی تا درمان قطعی

سفیدک سطحی انگور یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های رایج در تاکستان‌هاست که در صورت عدم کنترل، می‌تواند خسارات سنگینی به بار آورد. این بیماری قارچی که به نام‌های دیگری از جمله سفیدک پودری یا حقیقی نیز شناخته می‌شود، در تمام مراحل رشد به درخت خسارت وارد می‌کند.

قارچ Erysiphe necator (که قبلاً Uncinula necator نامیده می‌شد) عامل این بیماری است. این قارچ در بازه دمایی بین ۶ تا ۳۲ درجه سانتی‌گراد می‌تواند رشد کند، اما دمای بهینه برای رشد آن ۲۰ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد است. همچنین رطوبت نسبی بالای ۴۰ درصد برای گسترش این بیماری بسیار مناسب است. در این مقاله، با علائم سفیدک سطحی انگور، چرخه زندگی قارچ، و مهم‌تر از همه روش‌های پیشگیری و درمان آن آشنا خواهید شد.

اگر به‌موقع اقدام نکنید، سفیدک سطحی نه‌تنها برگ‌ها و شاخه‌ها، بلکه گل‌ها و میوه‌های انگور را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و ارزش اقتصادی محصول شما را کاهش می‌دهد. بنابراین، شناخت دقیق این بیماری و زمان‌بندی صحیح اقدامات کنترلی، برای حفظ سلامت تاکستان شما ضروری است.

علائم سفیدک سطحی انگور در بخش‌های مختلف گیاه

قارچ عامل سفیدک سطحی انگور قادر است تمام بخش‌های سبز تاک را آلوده کند و علائم مشخصی در هر قسمت از گیاه بروز می‌دهد. شناخت دقیق این علائم به شما کمک می‌کند تا بیماری را در مراحل اولیه تشخیص داده و اقدامات لازم را انجام دهید.

لکه‌های سفید پودری روی سطح برگ‌ها

اولین علائم آلودگی به سفیدک سطحی انگور معمولاً روی برگ‌های جوان ظاهر می‌شود. این علائم به صورت تاول‌های کوچک و لکه‌های پودری سفید یا خاکستری روی سطح برگ نمایان می‌گردد. با گذشت زمان، این لکه‌ها گسترش یافته و ممکن است کل سطح برگ را بپوشانند. سفیدک پودری انگور اغلب از قسمت زیرین برگ شروع می‌شود و سپس به سایر بخش‌ها سرایت می‌کند. با پیشرفت بیماری، برگ‌های آلوده زرد و پژمرده شده و در نهایت زودتر از موعد می‌ریزند.

پیچ‌خوردگی و توقف رشد برگ‌های جوان

برگ‌های جوان در حال رشد نسبت به برگ‌های بالای دو ماه بسیار حساس‌تر هستند. هنگامی که برگ‌های جوان آلوده می‌شوند، چین‌خوردگی و پیچ‌وتاب پیدا کرده و رشدشان متوقف می‌گردد. در هوای گرم و خشک، برگ‌های شدیداً آلوده ممکن است به سمت بالا خم شوند. همچنین علائم شدید بیماری شامل پیچ‌خوردن برگ‌ها، ریزش زودهنگام و باز نشدن جوانه‌ها می‌باشد.

لکه‌های قهوه‌ای روی شاخه‌های یک‌ساله

روی شاخه‌های جوان، علائم بیماری ابتدا به صورت لکه‌های سفید ظاهر می‌شود. سپس با پیشرفت بیماری، در قسمت‌های آلوده لکه‌های پرمانند به رنگ قهوه‌ای تیره تا سیاه نمایان می‌گردد. نکته قابل توجه این است که رنگ این لکه‌ها روی شاخه‌های یک‌ساله که به خواب زمستانی می‌روند، قهوه‌ای متمایل به قرمز (آجری رنگ) است [63، 74]. در پاییز، این لکه‌ها به رنگ قهوه‌ای مایل به سیاه تغییر می‌کنند.

ترک‌خوردگی و خشک‌شدن حبه‌های آلوده

حبه‌های انگور از زمان تشکیل تا زمانی که میزان قند آن‌ها به ۸ درصد برسد، به آلودگی حساس هستند. قارچ روی غوره‌ها را به صورت پودر سفید رنگی می‌پوشاند. در میوه‌های رسیده‌تر، آن قسمت از پوست حبه که آلوده به بیماری است رشد نمی‌کند، اما در اثر رشد مداوم قسمت سالم، حبه ترک خورده و دانه نمایان می‌شود. حبه‌های ترک‌خورده یا خشک می‌شوند یا بر اثر حمله قارچ‌های دیگری از جمله Botrytis cinerea می‌پوسند. در میوه‌های رسیده‌تر، آلودگی باعث ترک‌خوردن حبه‌ها و نمایان شدن دانه‌ها می‌شود.

چرخه زیستی قارچ Erysiphe necator و شرایط رشد

قارچ Erysiphe necator دارای چرخه زندگی پیچیده‌ای است که شناخت دقیق آن به تاکداران کمک می‌کند تا با روش‌های مناسب با این بیماری مقابله کنند. این قارچ بیمارگر به شیوه‌های مختلفی زمستان‌گذرانی می‌کند و در شرایط محیطی خاصی فعالیت خود را آغاز می‌نماید.

زمستان‌گذرانی در جوانه‌ها و برگ‌های ریخته

قارچ عامل سفیدک سطحی انگور عمدتاً به صورت میسلیوم در جوانه‌های در حال خواب، شاخه‌های آلوده یا برگ‌های ریخته شده پای درخت زمستان‌گذرانی می‌کند. در برخی مناطق، این قارچ به شکل کلیستوتسیوم در پوسته درختان انگور نیز زمستان را سپری می‌کند. مطالعات نشان داده است که حدود ۹۵ تا ۱۰۰ درصد آسکوکارپ‌های تشکیل‌شده در طی زمستان از بین می‌روند. با این حال، میسلیوم‌های باقی‌مانده در جوانه‌ها می‌توانند در بهار فعال شوند.

شروع فعالیت قارچ در دمای ۲۰ تا ۲۷ درجه

پس از شروع فصل رشد و بالا رفتن دما، قارچ فعالیت خود را آغاز می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که بهترین دما برای رشد و اسپورزایی این قارچ بین ۲۰ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد است. البته جوانه‌زنی کنیدی‌ها می‌تواند در محدوده دمایی ۶ تا ۳۲ درجه سانتی‌گراد نیز رخ دهد. در دمای بالاتر از ۳۵ درجه سانتی‌گراد، جوانه‌زنی کنیدی‌ها متوقف می‌شود و در دمای بالاتر از ۴۰ درجه سانتی‌گراد، کنیدی‌ها کاملاً از بین می‌روند.

نقش رطوبت و تهویه در گسترش بیماری

رطوبت نسبی در محدوده ۴۰ تا ۱۰۰ درصد برای جوانه‌زنی کنیدی‌ها و ایجاد آلودگی کافی است. نکته جالب اینکه برخلاف بسیاری از بیماری‌های قارچی، آب آزاد معمولاً باعث کاهش میزان تندش کنیدی‌ها یا جوانه‌زدن غیرطبیعی آن‌ها می‌شود. همچنین بارندگی به دلیل شستشوی کنیدی‌ها از روی اندام‌های درخت، برای انتشار بیماری مضر است. از سوی دیگر، تهویه ضعیف و نور کم به گسترش بیماری کمک می‌کنند.

انتقال اسپورها از طریق باد و حشرات

عوامل جوی مانند باد و همچنین حشرات و حتی انسان در انتقال اسپورهای قارچ نقش مهمی دارند. کنیدی‌ها و آسکوسپورها به‌راحتی توسط باد به بخش‌های مختلف باغ منتقل می‌شوند. در مناطقی که در مسیر بادهای شمالی قرار دارند و بخار آب را با خود حمل می‌کنند، سفیدک رشد بهتری دارد. جهت وزش باد نیز در شدت بروز بیماری بی‌تأثیر نیست، به‌طوری‌که در دره‌هایی مانند کرج تا کندوان، بادهایی که از سمت دریای خزر می‌وزند، رطوبت لازم برای رشد قارچ را تأمین می‌کنند.

روش‌های پیشگیری و درمان سفیدک سطحی انگور

برای مقابله با سفیدک سطحی انگور، اقدامات پیشگیرانه و درمانی متعددی وجود دارد که با اجرای صحیح آن‌ها می‌توانید از خسارات این بیماری قارچی جلوگیری کنید. بهترین راهکار، ترکیبی از روش‌های زراعی، شیمیایی و تغذیه‌ای است.

هرس سبز برای بهبود گردش هوا

هرس مناسب یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه برای کنترل سفیدک سطحی انگور است. با هرس سبز، تهویه بین درختان بهبود می‌یابد و رطوبت کاهش می‌یابد که عامل مهمی در کنترل این بیماری است. علاوه بر این، جمع‌آوری و سوزاندن شاخه‌های آلوده و خشک می‌تواند از انتشار بیشتر بیماری جلوگیری کند. هرس برگ‌های نزدیک به زمین نیز به کاهش رطوبت و بهره‌مندی گیاه از نور کافی خورشید کمک می‌کند.

استفاده از گوگرد میکرونیزه در مراحل حساس

گوگرد میکرونیزه (مش ۲۰۰) ساده‌ترین و پرمصرف‌ترین ترکیب برای مبارزه با سفیدک سطحی انگور است. مصرف گوگرد در سه مرحله اصلی توصیه می‌شود:

• مرحله اول: وقتی شاخه‌ها ۶ تا ۷ برگی شدند (۱۰-۱۵ کیلوگرم در هکتار)
• مرحله دوم: بعد از ریختن گلبرگ‌ها و تشکیل میوه (۲۰-۳۰ کیلوگرم در هکتار)
• مرحله سوم: زمانی که غوره‌ها ملس می‌شوند (۳۰-۴۵ کیلوگرم در هکتار)

اثر گوگرد در دمای ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد بهینه است و در دمای بالای ۳۰ درجه خطر گیاه‌سوزی دارد.

سم‌پاشی با پنکونازول، هگزاکونازول و استروبی

در صورت شدت بیماری، استفاده از قارچ‌کش‌های سیستمیک (نفوذی) مانند پنکونازول (توپاس)، هگزاکونازول و کرزوکسیم متیل (استروبی) با نسبت ۰.۳ در هزار توصیه می‌شود [141، 172]. همچنین قارچ‌کش سرکادیس حاوی ماده فلوکساپیروکساد (زمیوم) به میزان ۱۵۰ سی‌سی در هزار لیتر آب برای کنترل سفیدک پودری انگور مؤثر است. تناوب در استفاده از سموم سیستمیک ضروری است، زیرا مصرف مداوم یک نوع سم باعث مقاوم شدن قارچ می‌شود.

کوددهی با فسفیت پتاسیم برای تقویت گیاه

تقویت درختان انگور برای مقاومت در برابر بیماری بسیار مهم است. استفاده از کودهای NPK و ریزمغذی‌ها، به‌ویژه کود فسفیت پتاسیم می‌تواند به مقدار چشمگیری در کنترل بیماری کمک کند. این کود مقاومت گیاه را افزایش داده و سیستم دفاعی آن را تقویت می‌کند. درختان ضعیف و تغذیه نشده آفات و بیماری‌ها را به سمت خود جذب می‌کنند، بنابراین از وارد کردن هر نوع تنش به گیاه مانند کمبود مواد غذایی و خشکی خودداری کنید.

نقل قول:

Potassium Bicarbonate: Similar to baking soda, this has the unique advantage of actually eliminating powdery mildew once it’s there. Potassium bicarbonate is a contact fungicide which kills the powdery mildew spores quickly. In addition, it’s approved for use in organic growing. “Source“

ترجمه: بی‌کربنات پتاسیم: مشابه جوش شیرین، این ماده مزیت منحصر به فردی دارد و آن این است که کپک پودری را به محض وجود از بین می‌برد. بی‌کربنات پتاسیم یک قارچ‌کش تماسی است که هاگ‌های کپک پودری را به سرعت از بین می‌برد. علاوه بر این، برای استفاده در کشت ارگانیک تأیید شده است.

زمان‌بندی دقیق سم‌پاشی در طول فصل رشد

زمان‌بندی صحیح سم‌پاشی یکی از کلیدی‌ترین عوامل در کنترل موفق سفیدک سطحی انگور است. با رعایت اصول زمان‌بندی دقیق در طول فصل رشد، می‌توانید از گسترش این بیماری جلوگیری کرده و محصول سالمی برداشت کنید.

مرحله اول: تورم جوانه‌ها در اوایل بهار

اولین مرحله سم‌پاشی همزمان با متورم شدن جوانه‌هاست. این زمان، یکی از حساس‌ترین بازه‌های فیزیولوژیکی در درختان انگور محسوب می‌شود، زیرا نیاز گیاه به عناصر غذایی افزایش می‌یابد اما فعالیت سیستم ریشه‌ای هنوز کامل نشده است. استفاده از گوگرد میکرونیزه در این مرحله می‌تواند باعث پیشگیری از آلودگی اولیه شود. همچنین محلول‌پاشی کود فروت ست حاوی عناصر روی، بور و نیتروژن در این زمان، موجب تحریک فرآیندهای متابولیک و افزایش درصد گل‌دهی موفق می‌گردد.

مرحله دوم: بعد از ریزش گلبرگ‌ها

دومین مرحله سم‌پاشی، بعد از ریزش گلبرگ‌ها و زمان تشکیل میوه است. در این مرحله، گیاه انگور نیاز بالایی به عناصر کلسیم و بور دارد. دو تا چهار هفته پس از ریزش گلبرگ‌ها، درختان به شدت مستعد پذیرش انواع بیمارگرها و آفات مختلف هستند. با توجه به فاصله زمانی طولانی تا برداشت میوه‌ها، مبارزه شیمیایی در این مرحله بسیار توجیه‌پذیر و ایمن است.

مرحله سوم: هنگام ملس شدن غوره‌ها

سومین مرحله کلیدی سم‌پاشی، زمانی است که طعم غوره‌ها ملس شده و به سمت شیرینی می‌رود. در این مرحله، خطر ابتلا به بیماری سفیدک پودری انگور به‌شدت افزایش می‌یابد. استفاده از گوگرد شوک به روش محلول‌پاشی در این زمان، علاوه بر نقش تغذیه‌ای، خاصیت قارچ‌کشی طبیعی داشته و با مهار رشد پاتوژن‌ها، سلامت خوشه‌ها را تضمین می‌کند.

تکرار سم‌پاشی در صورت شرایط مساعد بیماری

در باغ‌هایی که سابقه بیماری سفیدک پودری انگور وجود دارد، سه مرحله ذکر شده در بهار حتماً باید سم‌پاشی صورت گیرد. با این حال، نظارت منظم بر انگور برای مشاهده علائم آلودگی ضروری است. در صورت مشاهده شرایط مساعد بیماری مانند رطوبت بالا، دمای مناسب (۲۰ تا ۲۷ درجه) یا مشاهده نشانه‌های اولیه بیماری، تکرار سم‌پاشی توصیه می‌شود. اگر با هدف پیشگیری و در زمان مناسب از گوگرد استفاده کنید، شاید دیگر نیازی به استفاده از هیچ نوع سم دیگری برای سفیدک سطحی انگور نباشد.

سوالات متداول