آیا می‌دانستید درخت انگور یکی از محبوب‌ترین و پرمحصول‌ترین درختانی است که در سرتاسر مناطق ایران کاشته می‌شود؟ اگرچه این درخت مقاومت زیادی در برابر کم‌آبی دارد و می‌تواند خود را با رطوبت کم نیز سازگار کند، اما آبیاری درست و اصولی تأثیر بسیار مهمی در میزان باردهی و کیفیت محصول آن دارد. به همین دلیل، آبیاری انگور را باید یک نیاز اساسی به شمار آورد زیرا در تولید محصولی با کیفیت و بازدهی مطلوب تاثیر مستقیم دارد.
در گذشته، آبیاری انگور معمولا با روش‌های سنتی انجام می‌گرفته که در این روش‌ها هدر رفت آب خیلی زیادتر بوده است. خوشبختانه امروزه روش‌های مختلفی از جمله آبیاری قطره‌ای، آبیاری بارانی و آبیاری زیر سطحی برای درخت انگور وجود دارد که هر کدام مزایا و کاربردهای خاص خود را دارند.
در این مقاله، با نیازهای آبی این محصول، روش‌های مختلف آبیاری انگور، برنامه‌ریزی فصلی و نکات حرفه‌ای برای آبیاری بهینه انگور آشنا خواهید شد. با رعایت این اصول، می‌توانید به افزایش عملکرد، بهبود کیفیت محصول و کاهش خسارات ناشی از خشکی دست یابید.
شناخت نیاز آبی درخت انگور
برای دستیابی به محصول با کیفیت در باغ انگور، شناخت دقیق نیاز آبی درخت مو بسیار ضروری است. باغداران باتجربه می‌دانند که مدیریت صحیح آبیاری انگور، نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت و بهره‌وری تاک‌ها دارد.
مقاومت درخت انگور به کم‌آبی
درخت انگور از دسته گیاهانی است که مقاومت و سازگاری مطلوبی در مواجهه با تنش‌های آبی و کم‌آبی دارد. همین ویژگی موجب شده تا کشت آن در مناطق کم‌آب نیز رایج باشد. با وجود این مقاومت، هر گونه تنش آبی می‌تواند باعث توقف رشد و کاهش کمیت و کیفیت محصول برداشتی شود.
نشانه‌های کم‌آبی در درخت انگور به صورت تیره شدن رنگ برگ‌ها، خشک شدن نوک شاخه‌ها، عدم رویش برگ جدید، خشک شدن پیچک‌ها و در نهایت ریزش برگ‌ها قابل مشاهده است. صاف شدن برگ‌ها و کاهش زاویه بین تیغه و دمبرگ از اولین علائم کمبود آب محسوب می‌شوند.
نقش رطوبت در کیفیت میوه
رطوبت کافی خاک به رشد سالم ریشه‌ها و تغذیه مناسب گیاه کمک می‌کند. نوسانات شدید در رطوبت خاک، به‌خصوص اگر خاک دچار کم‌آبی شود و دوباره آبیاری گردد، احتمال ترک خوردن میوه‌ها را افزایش می‌دهد. بنابراین، مقدار رطوبت خاک باید در حد متعادلی نگه داشته شود.
مرحله گلدهی و تشکیل میوه، بحرانی‌ترین دوره از نظر نیاز آبی است. کمبود آب در این مرحله منجر به ریزش گل‌ها و کاهش تعداد و اندازه میوه‌ها می‌شود. همچنین، در صورت نامناسب بودن آبیاری در زمان رنگ‌گیری میوه‌ها، از میزان محصول کاسته شده و از گستردگی تاج کم می‌شود.
تأثیر نژاد و سن درخت بر میزان آبیاری
نیاز آبی درخت انگور بر حسب نوع رقم، تغذیه، شرایط اقلیمی و نوع خاک باغ متفاوت است. نهال‌های تازه کاشته شده و درختان جوان یک تا دو ساله به آبیاری بیشتر در حجم کمتر نیاز دارند، در حالی که درختان بزرگ و قدیمی به حجم زیادی از آب با فاصله بیشتر نیازمندند.
ارقام مختلف انگور مقاومت متفاوتی نسبت به کم‌آبی دارند. برخی گونه‌ها به آب زیادی نیاز دارند، در حالی که برخی دیگر نسبت به کم‌آبی بسیار مقاوم هستند. برای مثال، انگور عسکری، انگور سیاه سردشت و انگور بیدانه زرد از ارقامی هستند که مقاومت خوبی در برابر کم‌آبی و خشکی نشان می‌دهند.
درختانی که شاخ و برگ بیشتری دارند، نیاز کمتری به آبیاری خواهند داشت، زیرا سایه‌اندازی بیشتر باعث کاهش تبخیر آب از سطح خاک می‌شود.
روش‌های مختلف آبیاری انگور
امروزه در باغداری مدرن، انتخاب روش مناسب آبیاری انگور برای تاکستان‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. روش‌های نوین آبیاری موجب می‌شوند با کمترین میزان آب، نیاز آبی درخت انگور تأمین و محصولی با کیفیت و در حجم بالا تولید شود.
آبیاری انگور قطره‌ای و مزایای آن
آبیاری قطره‌ای یکی از بهترین روش‌های آبیاری انگور است. در این روش، آب با فشار کم از روزنه یا قطره‌چکان مستقیماً به ریشه انگور می‌رسد. مزایای این روش عبارتند از استفاده بهینه از منابع آبی، کاهش فرسایش خاک، قابلیت اجرا در زمین‌های شیبدار، کاهش رشد علف‌های هرز و امکان بکارگیری کود و سم همراه با آب. علاوه بر این، آبیاری قطره‌ای تا 30 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی می‌کند و احتمال بیماری‌های قارچی را به دلیل عدم خیس شدن شاخ و برگ انگورها کاهش می‌دهد.
نقل قول:
There are a few different ways to go about irrigating your grapes, but the majority of methods employ some form of drip system. Drip systems are preferred, as they deliver water directly to the root zones, rather than dispersing over a large area. Drip systems also avoid adding excess moisture to the canopy, which is common in sprinkler systems and creates an ideal environment in which disease can spread. “Source“
ترجمه:
روش‌های مختلفی برای آبیاری انگور وجود دارد، اما اکثر روش‌ها از نوعی سیستم قطره‌ای استفاده می‌کنند. سیستم‌های قطره‌ای ترجیح داده می‌شوند، زیرا آب را مستقیماً به نواحی ریشه می‌رسانند، نه اینکه در یک منطقه بزرگ پخش شوند. سیستم‌های قطره‌ای همچنین از اضافه کردن رطوبت اضافی به سایبان جلوگیری می‌کنند، که در سیستم‌های آب‌پاش رایج است و محیطی ایده‌آل برای شیوع بیماری ایجاد می‌کند.
آبیاری زیر سطحی در مناطق کم‌آب
آبیاری زیر سطحی روشی است که در آن آب به صورت زیر سطحی به ریشه درختان وارد می‌شود. این روش بخصوص در مناطقی که با کمبود منابع شدید آبی روبرو هستند بسیار مفید است. در آبیاری زیر سطحی، هدررفت انرژی به دلیل آبرسانی مستقیم به ریشه بسیار کم است و می‌تواند به میزان زیادی در کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری آبی در باغات انگور موثر باشد. همچنین این روش باعث بهبود رشد و توسعه ریشه درخت انگور می‌شود و کیفیت محصول را افزایش می‌دهد.
آبیاری انگور بارانی و معایب آن
در آبیاری بارانی، آب از طریق مجموعه‌ای از لوله‌ها با استفاده از پمپاژ عبور می‌کند و توسط آبپاش‌ها مانند قطرات ریز باران بر روی زمین می‌افتد. این روش به دلیل خیس شدن شاخ و برگ درختان انگور توصیه نمی‌شود، زیرا موجب ایجاد بیماری‌های قارچی و پلاسیدگی محصول می‌گردد. بعلاوه، در صورت وجود باد، یکنواختی توزیع آب کاهش می‌یابد و سموم آفت‌کش و قارچ‌کش از روی برگ‌ها شسته می‌شوند.
آبیاری غرقابی و محدودیت‌های آن
آبیاری غرقابی یا سنتی انگور، به شکل حفر کانال در تاکستان‌ها به صورت گسترده‌ای استفاده می‌شود. با وجود اینکه این روش موجب سیراب شدن کامل گیاه می‌شود، در شرایط کنونی که بحران کم‌آبی از دغدغه‌های مهم بخش کشاورزی است، دیگر توجیه ندارد و مقرون به صرفه نیست. همچنین آبیاری سنتی نیازمند نیروی کار، صرف زمان و هزینه بالا است. میزان هدررفت آب در این روش بسیار بالاست و در شرایط کنونی کشور که خشکسالی و بی‌آبی رو به افزایش است، استفاده از چنین روش‌هایی توصیه نمی‌شود.
برنامه‌ریزی آبیاری انگور در فصول مختلف
زمان و روش آبیاری انگور در هر فصل از سال متفاوت است. برنامه‌ریزی دقیق آبیاری باعث رشد بهتر، افزایش کیفیت محصول و استفاده بهینه از منابع آب می‌شود. در ادامه با برنامه آبیاری انگور در فصول مختلف آشنا خواهید شد.
آبیاری انگور در بهار
بهار، فصل بیدار شدن درختان انگور و شروع جوانه‌زنی است. در این دوره، درختان به آبیاری منظم نیاز دارند تا رشد مناسبی داشته باشند. بر اساس تحقیقات انجام شده، آبیاری انگور در بهار معمولاً هر ۱۰ روز یکبار توصیه می‌شود.
اولین آبیاری بهاره دقیقاً زمانی است که گیاه شروع به شکوفه دادن می‌کند. از زمان شکوفه‌دهی تا رسیدن میوه‌ها، باید آبیاری را با دقت و حساسیت انجام دهید تا رطوبت خاک حفظ شود. اگر درخت انگور در این دوره کم‌آبی را تحمل کند، دانه‌های انگور ترک می‌خورند.
آبیاری انگور در تابستان
در فصل تابستان، به دلیل گرمای هوا و تبخیر سریع رطوبت خاک، تعداد دفعات آبیاری باید افزایش یابد. برای مناطق با بارندگی مناسب، فواصل آبیاری هر ۷ تا ۱۰ روز یکبار کافی است، اما در مناطق گرمسیری با بارندگی کمتر، این فاصله به هر ۵ روز یکبار کاهش می‌یابد.
نکته قابل توجه اینکه در بعضی مناطق بسیار گرم ایران، درخت انگور به دو بار آبیاری در روز نیاز پیدا می‌کند که با سیستم آبیاری قطره‌ای امکان‌پذیر است. آبیاری باید به گونه‌ای باشد که خاک تا عمق ۳۰ سانتی‌متری در نیم تا ۱ متری پایه درخت انگور مرطوب شود.
کاهش تدریجی آبیاری در پاییز
پس از برداشت محصول در پاییز، باید به تدریج دفعات آبیاری را کاهش دهید، مثلاً ابتدا هر ۲ هفته یکبار و سپس هر ۳ هفته یکبار. به این ترتیب، درخت به آرامی برای ورود به دوره خواب آماده می‌شود.
زمانی که درخت انگور شروع به برگ‌ریزی می‌کند، به صورت طبیعی برای به خواب رفتن آماده می‌شود. بعد از ریزش تمام برگ‌ها، نیازی به آبیاری منظم نیست و باید اجازه دهید درخت تا بهار استراحت کند. در این دوران، تنها در صورت خشکی بیش از حد خاک، آبیاری محدود انجام می‌شود.
آبیاری زمستانه و نقش آن در کنترل آفات
در طول زمستان، تنها آبیاری مهم که باید انجام دهید، یخ‌آب زمستانه در بهمن ماه است. این آبیاری باید زمانی انجام شود که هوا بسیار سرد شده و دمای آن به زیر صفر رسیده باشد. برای انجام یخ‌آب زمستانه، دمای هوا باید به منفی ۷ درجه سانتی‌گراد برسد.
یخ‌آب زمستانه روشی مؤثر برای کنترل آفات و بیماری‌های خاکزاد است. وقتی آب در پای درخت یخ می‌زند، آفات موجود در خاک نمی‌توانند تنفس کنند و به تدریج از بین می‌روند. همچنین، یخ زدن آب در خاک باعث جدا شدن ذرات خاک از هم می‌شود که به بهبود تهویه و نفوذپذیری خاک کمک می‌کند.
نکات حرفه‌ای برای آبیاری بهینه
موفقیت در پرورش انگور تنها با شناخت اصول اولیه آبیاری حاصل نمی‌شود. باغداران حرفه‌ای با به‌کارگیری روش‌های تخصصی، عملکرد محصول خود را به حداکثر می‌رسانند. این نکات می‌تواند تفاوت چشمگیری در کیفیت و کمیت انگور شما ایجاد کند.
تطبیق آبیاری با نوع خاک
نوع خاک تأثیر مستقیمی بر نحوه آبیاری دارد. در خاک‌های سبک با شن بالا، آب به سرعت حرکت می‌کند و به ریشه می‌رسد. در این خاک‌ها، آبیاری باید به صورت سطحی و در فواصل زمانی کوتاه‌تر انجام شود. در مقابل، خاک‌های سنگین با رس بالا به دلیل عبور سخت‌تر آب، نیازمند آبیاری عمیق‌تر هستند.
نکته مهم اینکه در خاک‌های سنگین، آب مدت بیشتری باقی می‌ماند و این امر می‌تواند زمینه‌ساز بروز بیماری و آفت در اطراف ریشه شود. بنابراین در چنین خاک‌هایی، دفعات آبیاری باید کمتر باشد.
تنظیم دفعات آبیاری بر اساس رشد درخت
زمانی که درخت انگور رشد شاخ و برگ گسترده‌ای دارد، باید تعداد دفعات آبیاری را کمتر کرد. اگر شاخه‌ها و برگ‌های درخت انگور سرعت رشد بالایی دارند اما سرعت تولید میوه کم است، کاهش آبیاری به تولید میوه کمک می‌کند.
برنامه‌ریزی آبیاری یکی از روش‌های مرسوم برای بهبود کارایی مصرف آب در باغ‌ها، از طریق تعیین میزان و زمان آبیاری است. باغداران باید زمان مناسب آبیاری را تشخیص داده و مقدار آب لازم را بر اساس مرحله رشد گیاه تنظیم کنند.
نشانه‌های کم‌آبی و آبیاری بیش از حد
تشخیص به موقع علائم کم‌آبی اهمیت زیادی دارد. نشانه‌های اصلی کم‌آبی شامل: تیره شدن رنگ برگ‌ها، خشک شدن نوک شاخه‌ها، عدم رویش برگ جدید، خشک شدن پیچک‌ها و ریزش برگ‌ها است. در صورت مشاهده این علائم، باید آبیاری را به تدریج افزایش داد.
از طرفی، آبیاری بیش از حد نیز مشکل‌ساز است. زرد شدن برگ‌ها با نوک قهوه‌ای، خرابی ریشه و شیوع بیماری‌های قارچی از علائم آبیاری بیش از حد هستند. در این شرایط باید به تدریج دفعات آبیاری را کاهش داد.
استفاده از کود مایع در سیستم آبیاری انگور
استفاده از کود مایع مخصوص انگور در سیستم آبیاری (کودآبیاری) یکی از روش‌های مؤثر تغذیه درختان است. این کودها حاوی عناصر غذایی ضروری مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم، آهن، روی و منیزیم هستند که به رشد و توسعه بهینه انگور کمک می‌کنند.
کودهای مایع به راحتی از طریق سیستم آبیاری قطره‌ای قابل استفاده هستند و جذب سریعی دارند. مزیت مهم این روش، تغذیه مستقیم و دقیق ریشه‌ها و صرفه‌جویی در مصرف کود است. پیش از استفاده از کود مایع در سیستم آبیاری، اطمینان حاصل کنید که با سموم و کودهای دیگر اختلاط‌پذیر باشد.
منابع: wine – agresearch – en.wikipedia
سوالات متداول
آبیاری منظم برای رشد سالم، افزایش کیفیت و کمیت محصول انگور ضروری است. این کار به تأمین رطوبت کافی برای ریشه‌ها، جلوگیری از ترک خوردن میوه‌ها و بهبود عملکرد کلی درخت کمک می‌کند.
آبیاری قطره‌ای یکی از بهترین روش‌های آبیاری برای باغات انگور است. این روش باعث صرفه‌جویی در مصرف آب، کاهش رشد علف‌های هرز و امکان استفاده از کود همراه با آب می‌شود.
نشانه‌های کم‌آبی در درختان انگور شامل تیره شدن رنگ برگ‌ها، خشک شدن نوک شاخه‌ها، عدم رویش برگ جدید، خشک شدن پیچک‌ها و در نهایت ریزش برگ‌ها است.
خیر، نیاز آبی درختان انگور در فصول مختلف متفاوت است. در بهار و تابستان نیاز به آبیاری بیشتر است، در حالی که در پاییز باید به تدریج آبیاری را کاهش داد و در زمستان تنها یک آبیاری مهم به نام یخ‌آب انجام می‌شود.
استفاده از کود مایع در سیستم آبیاری (کودآبیاری) باعث تغذیه مستقیم و دقیق ریشه‌ها، صرفه‌جویی در مصرف کود و جذب سریع‌تر مواد مغذی توسط گیاه می‌شود. این روش به رشد و توسعه بهینه درختان انگور کمک می‌کند.
