حاشیه خشکی پسته: علل اصلی و روش‌ درمان

حاشیه خشکی پسته یکی از مشکلات رایج در باغات پسته است که سالانه خسارت‌های اقتصادی زیادی به باغداران وارد می‌کند. این مشکل تحت تأثیر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود و بی‌توجهی به آن می‌تواند عواقب جدی برای باغ شما به همراه داشته باشد.

در باغ‌های پسته، حاشیه خشکی پسته با علائمی همچون سوختگی لبه‌های برگ مشخص می‌شود و عواملی مانند شوری خاک، گرما، کمبود یا بیشبود عناصر غذایی، آفات و بیماری‌ها از دلایل اصلی این مشکل هستند. در صورتی که به این عارضه رسیدگی نکنید، پس از مدتی تعداد زیادی از برگ‌ها می‌ریزند و به دلیل کاهش ظرفیت تولید درخت، عملکرد باغ پسته شما بسیار کم خواهد شد.

همچنین در موارد شدید، این مشکل می‌تواند منجر به خشک شدن کامل درخت شود. بنابراین شناسایی و کنترل عوامل ایجادکننده حاشیه خشکی درخت پسته اهمیت بسیاری دارد. در مورد آسیب ناشی از شوری، مهم‌ترین اقدام این است که ابتدا عواملی که باعث افزایش شوری می‌شوند را شناسایی و کنترل کنید.

در این مقاله، با علل اصلی حاشیه خشکی پسته آشنا می‌شوید و روش‌های علمی و عملی برای درمان آن در سال ۱۴۰۳ را خواهید آموخت.

شناسایی علل محیطی حاشیه خشکی برگ پسته

عوامل محیطی نقش مهمی در بروز حاشیه خشکی برگ پسته دارند. شناخت دقیق این عوامل به شما کمک می‌کند تا با برنامه‌ریزی مناسب، از آسیب‌های جدی به درختان پسته جلوگیری کنید. در ادامه به بررسی سه عامل محیطی اصلی مؤثر در ایجاد حاشیه خشکی پسته می‌پردازیم.

نقش شوری خاک و آب در تجمع سدیم و کلر

شوری یکی از مشکلات اساسی در مناطق پسته‌کاری است که می‌تواند عملکرد محصول را به‌شدت کاهش دهد. هنگامی که شوری در آب یا خاک باغ وجود دارد، عناصری مانند سدیم، کلر و بُر توسط ریشه‌ها جذب شده و در برگ‌ها تجمع پیدا می‌کنند که نتیجه آن حاشیه خشکی برگ پسته است.

مهم‌ترین اقدام در کاهش آسیب شوری، شناسایی و کنترل عواملی است که باعث افزایش شوری می‌شوند. برای مثال، در باغات با آب و خاک شور، بهتر است از کود سولفات آمونیوم به جای اوره استفاده کنید و از مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی خودداری نمایید. همچنین استفاده از کودهای میکروبی و زیستی در برنامه غذایی پسته می‌تواند در کاهش اثرات شوری مؤثر باشد.

به‌علاوه، استفاده از مالچ برای صرفه‌جویی در مصرف آب و کاهش تبخیر از سطح خاک می‌تواند در کاهش اثرات شوری بر روی پسته تأثیر مثبتی داشته باشد. برای کاهش شوری در باغ پسته، بهتر است آبشویی را در دوره خواب زمستانی درخت‌ها انجام دهید و آن را تا قبل از باز شدن جوانه‌ها ادامه دهید.

تأثیر گرمای تابستان و تنش خشکی بر برگ‌ها

در فصل تابستان، دمای هوا به‌شدت افزایش می‌یابد و اثرات منفی روی درختان پسته می‌گذارد. یکی از این اثرات منفی، خشک شدن حاشیه برگ‌هاست. علاوه بر گرما، اگر تنش خشکی هم به وجود آید، این مشکل تشدید می‌شود و حتی ممکن است به ریزش برگ‌ها منجر شود.

درختان پسته از تبخیر و تعرق به‌عنوان روشی طبیعی برای خنک‌کردن خود استفاده می‌کنند. اما در گرمای شدید تابستان و شرایط خشکسالی، رطوبت خاک کم می‌شود و گیاه نمی‌تواند به‌خوبی از این مکانیسم بهره ببرد.

نتیجه این شرایط نامساعد، آفتاب‌سوختگی برگ‌ها و میوه‌ها، چروکیدگی مغز پسته، کاهش وزن دانه‌ها، پژمردگی و ریزش برگ‌ها، سوختگی و خشکیدگی حاشیه برگ و در موارد شدید، توقف رشد و خشک‌شدن درخت است.

برای جلوگیری از این مشکلات، آبیاری منظم و به‌موقع در طول فصل رشد ضروری است تا به درختان پسته تنش خشکی وارد نشود. از سوی دیگر، محلول‌پاشی کودهای دارای عنصر سیلیکون با شروع فصل گرما می‌تواند مقاومت برگ‌ها را در برابر تنش گرما افزایش دهد.

آسیب ناشی از محلول‌پاشی در دمای بالا

گاهی اوقات حاشیه خشکی برگ پسته بر اثر محلول‌پاشی در دمای بسیار بالا یا سمپاشی غیراصولی رخ می‌دهد. این آسیب می‌تواند به دلیل تبخیر آب و باقی ماندن نمک روی برگ‌ها ایجاد شود.

استفاده از غلظت‌های بالای مواد غذایی در محلول‌پاشی ممکن است سبب برگ‌سوزی شود. بنابراین توصیه می‌شود مواد غذایی در مقادیر کمتر و با تعداد دفعات بیشتری به‌کار برده شوند. اگرچه این روش ممکن است پرهزینه‌تر باشد، اما برای سلامت درختان ضروری است.

بهترین زمان برای محلول‌پاشی، اوایل صبح یا اواخر عصر است، زیرا در این ساعات روزنه‌های برگ باز هستند و نفوذ و جذب مواد غذایی افزایش می‌یابد. زمانی که درجه حرارت محیط بیش از ۲۷ درجه سانتی‌گراد است، محلول‌پاشی توصیه نمی‌شود. همچنین در هنگام وزش باد، شب، هوای ابری یا بارندگی، بهتر است از محلول‌پاشی خودداری کنید.

pH محلول نیز نقش مهمی در جذب مواد غذایی دارد. به‌طور کلی، pH اسیدی نفوذ مواد غذایی از سطوح برگ را افزایش می‌دهد و می‌تواند باعث افزایش کارایی محلول‌پاشی شود.

نقل قول:

Pistachio leaves affected by necrotic leaf edge symptoms often show a characteristic browning and drying along the margins, which can be caused by environmental stressors such as drought or fungal infections like Botryosphaeria. This condition can reduce photosynthetic activity and ultimately impact yield. “Source“

ترجمه: برگ‌های پسته که تحت تأثیر علائم نکروز لبه برگ قرار می‌گیرند، اغلب قهوه‌ای شدن و خشک شدن مشخصی را در امتداد حاشیه‌ها نشان می‌دهند که می‌تواند ناشی از عوامل استرس‌زای محیطی مانند خشکسالی یا عفونت‌های قارچی مانند Botryosphaeria باشد. این وضعیت می‌تواند فعالیت فتوسنتزی را کاهش داده و در نهایت بر عملکرد تأثیر بگذارد.

کمبود عناصر غذایی و نقش آن در حاشیه خشکی پسته

کمبود عناصر غذایی یکی دیگر از عوامل مهم در بروز حاشیه خشکی برگ پسته است. در میان عناصر مختلف، پتاسیم نقشی حیاتی در سلامت و بهره‌وری درختان پسته ایفا می‌کند. این عنصر برای فرآیندهای فیزیولوژیکی متعددی مانند تنظیم آب، فتوسنتز، سنتز پروتئین‌ها و آنزیم‌ها ضروری است و مقاومت گیاه در برابر تنش‌های محیطی و بیماری‌ها را افزایش می‌دهد.

علائم کمبود پتاسیم در برگ‌های مسن

کمبود پتاسیم در درختان پسته معمولاً با علائمی مشخص در برگ‌های مسن‌تر نمایان می‌شود. این علائم معمولاً از اوایل تا اواسط تابستان ظاهر می‌شوند، نه در ابتدای فصل. برخلاف سایر کمبودها، نشانه‌های کمبود پتاسیم ابتدا در برگ‌های پیر بروز می‌کند.

مهم‌ترین علائم کمبود پتاسیم در برگ‌های مسن عبارتند از:

• کم‌رنگ شدن برگ‌ها و پیچیدگی حاشیه برگ‌ها به سمت بالا
• تغییر رنگ قسمت زیرین برگ‌ها به قهوه‌ای، خاکستری یا مسی
• سوختگی و خشکیدگی حاشیه برگ‌ها
• کاهش مقاومت به خشکی و افزایش حساسیت به شوری
• کوتاه شدن میانگره‌ها و کوچک ماندن برگ‌ها

علاوه بر تأثیر بر برگ‌ها، کمبود پتاسیم باعث افزایش حساسیت میوه پسته به آفتاب‌سوختگی و کاهش درجه خندانی میوه‌های رسیده می‌شود. همچنین این کمبود منجر به کاهش وزن‌گیری مغز پسته شده و درصد بالایی از مغزها را به صورت پوک و نیم‌مغز در می‌آورد.

استفاده از سیلیکات پتاسیم در مراحل رشد

سیلیکات پتاسیم یکی از مؤثرترین کودها برای رفع کمبود پتاسیم و کاهش حاشیه خشکی پسته است. این کود که از ترکیب دو عنصر سیلیسیم و پتاسیم تشکیل شده، تأثیر چشمگیری بر افزایش مقاومت درخت در برابر شرایط نامساعد محیطی دارد.

در مراحل اولیه رشد، استفاده از کود سیلیکات پتاسیم به صورت ریشه‌ای توصیه می‌شود. در طول فصل رشد و همزمان با درشت شدن مغز پسته، می‌توانید از کودهای پتاسه مانند سولفات پتاسیم پودری به صورت ریشه‌ای استفاده کنید. محلول‌پاشی کودهای دارای سیلیکون مانند سیلیکات پتاسیم در مراحل پر شدن مغز پسته نیز به تأمین پتاسیم از طریق برگ کمک می‌کند.

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم در خرداد ماه می‌تواند پوکی را تا ۴۰ درصد، سقط جنین را ۱۲ درصد و عارضه سوختگی را ۵۸ درصد کاهش دهد. همچنین استفاده از این کود می‌تواند تا ۴۴ درصد محصول سالم را افزایش داده و تا ۸۰ درصد از میزان پوکی را کاهش دهد.

تفاوت علائم کمبود پتاسیم با شوری

تشخیص صحیح بین علائم کمبود پتاسیم و شوری اهمیت زیادی دارد، زیرا بسیاری از کشاورزان این دو را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند. در حالی که هر دو می‌توانند باعث سوختگی حاشیه برگ شوند، تفاوت‌های مشخصی بین آنها وجود دارد.

در کمبود پتاسیم، قسمت سوخته و نکروزه یکدست است و حالت رگه‌رگه ندارد. اما در شوری، حاشیه برگ به رنگ سبز کم‌رنگ در آمده و سپس خشک می‌شود. همچنین حاشیه خشک شده تا اندازه‌ای مواج می‌شود و به نظر می‌رسد مانند عقب‌نشینی چای در نعلبکی است.

نکته دیگر اینکه سیاه‌شدگی (نکروز) حاشیه برگ‌ها یکی از علائم کمبود پتاسیم است که در تنش شوری مشاهده نمی‌شود. ضمناً علائم شوری معمولاً از اواسط فصل (خرداد و تیرماه) شروع می‌شود، در حالی که علائم کمبود پتاسیم از اوایل تابستان و در برگ‌های پیرتر ظاهر می‌شود.

بیش‌بود عناصری مانند سدیم و حتی کلسیم و منیزیم می‌تواند سبب کمبود پتاسیم در گیاه شود و اجازه نمی‌دهد که پتاسیم نقش خود را در گیاه به خوبی ایفا کند. به همین دلیل، شناخت دقیق علائم و تفاوت‌های بین کمبود پتاسیم و شوری برای مدیریت صحیح باغ پسته ضروری است.

مهم ترین آفات پسته و روش‌های کنترل و درمان آن‌ها

سمیت عناصر سنگین و اثرات آن بر برگ پسته

سمیت عناصر سنگین در خاک یکی از مشکلات جدی است که می‌تواند منجر به حاشیه خشکی پسته شود. مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی و سموم در باغ‌های پسته می‌تواند به تجمع این عناصر مضر و در نتیجه آسیب به برگ‌ها و کاهش محصول منجر شود.

نقش کودهای معدنی در افزایش عناصر مضر

کودهای معدنی که مستقیماً از معادن استخراج می‌شوند، اغلب حاوی عناصر سنگین هستند. این کودها به دلیل فرآوری ناکافی، میزان قابل توجهی از فلزات سنگین را وارد خاک می‌کنند. به‌ویژه کودهای حاوی گوگرد بنتونیت‌دار و گوگرد معدنی که به‌طور گسترده در باغات پسته استفاده می‌شوند، از منابع اصلی ورود عناصر سنگین به خاک هستند.

تحقیقات نشان می‌دهد مصرف بیش از حد کودهای فسفره باعث افزایش تجمع کادمیوم در خاک می‌شود. با توجه به اینکه این عناصر به تخریب مقاوم هستند، به مرور زمان در خاک انباشته شده و اثرات منفی خود را نشان می‌دهند. این مسئله در مناطق خشک و کم‌آب که با کمبود آب مواجه هستند و گاهی از فاضلاب برای آبیاری استفاده می‌کنند، بیشتر دیده می‌شود.

تأثیر بُر، سرب و کادمیوم بر سوختگی برگ

از میان عناصر سنگین، بُر، سرب، کادمیوم و آلومینیوم بیشترین تأثیر را در ایجاد حاشیه خشکی پسته دارند. کادمیوم به دلیل حلالیت و تحرک زیاد در خاک، برای گیاهان بسیار سمی است. این عنصر از طریق ریشه جذب شده و در بخش‌های مختلف گیاه پخش می‌شود.

نتایج مطالعات نشان می‌دهد بیشترین میزان تجمع کبالت، کادمیوم و روی در برگ گیاه پسته رخ می‌دهد. این تجمع باعث اختلال در فرآیندهای فیزیولوژیکی گیاه، محدود شدن رشد ریشه و در نهایت کاهش جذب آب و عناصر غذایی می‌شود. علائم اولیه سمیت عناصر سنگین به صورت حاشیه خشکی برگ پسته ظاهر می‌شود و در صورت ادامه سمیت، آسیب به میوه‌ها نیز می‌رسد.

کاهش سمیت با استفاده از کلات‌کننده‌های طبیعی

برای کاهش اثرات منفی عناصر سنگین می‌توان از کلات‌کننده‌های طبیعی استفاده کرد. کلات‌کننده‌ها ترکیباتی شیمیایی هستند که با اتصال به یون‌های فلزی، ساختار حلقه‌ای پایدارتری ایجاد می‌کنند. این فرآیند که کیلاتیون نامیده می‌شود، می‌تواند فلزات سنگین را در خاک تثبیت کرده و از جذب آن‌ها توسط گیاه جلوگیری کند.

مصرف کودهای حاوی پتاسیم در طول فصل رشد، تأثیرات منفی عناصر سنگین را کاهش می‌دهد. پتاسیم با تقویت سیستم دفاعی گیاه، مقاومت آن را در برابر تنش‌های محیطی افزایش می‌دهد. علاوه بر این، کلات‌کننده‌های طبیعی مانند EDTA با ایجاد کمپلکس‌های پایدار با فلزات، می‌توانند از جذب زیاد این مواد مخرب توسط گیاهان جلوگیری کنند.

برای پیشگیری از آسیب‌های ناشی از سمیت عناصر سنگین، پیشنهاد می‌شود در طول فصل رشد، مقادیر و زمان مصرف کودها به‌دقت رعایت شود تا از وقوع خسارات غیرقابل جبران جلوگیری شود.

آفات و بیماری‌های عامل حاشیه خشکی پسته

آفات و بیماری‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد حاشیه خشکی پسته هستند که باغداران باید به آن‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشند. این عوامل زیستی با آسیب رساندن به بخش‌های مختلف درخت، منجر به خسارات جدی اقتصادی می‌شوند.

نماتدهای ریشه و اختلال در جذب عناصر

نماتدها موجودات کرمی شکل و بسیار ریزی هستند که در ریشه و اطراف آن زندگی می‌کنند. این آفات با آسیب رساندن به ریشه و ایجاد اختلال در جذب عناصر غذایی، موجب کاهش رشد درخت و بروز حاشیه خشکی برگ پسته می‌شوند. نماتدها با ایجاد غده‌هایی روی ریشه، سیستم جذب آب و مواد غذایی را مختل کرده و باعث تجمع عناصری مانند پتاسیم و روی در ریشه و کاهش انتقال آن‌ها به شاخه و برگ می‌شوند. برای پیشگیری، بهتر است قبل از احداث باغ جدید، نهال‌ها را از نظر وجود گره‌های نماتدی بررسی کنید و از کشت نهال‌های آلوده جلوگیری نمایید.

بیماری‌های قارچی Alternaria و Botryosphaeria

بیماری بلایت جوانه یا خوشه با عامل قارچ Botryosphaeria dothidea و بیماری بلایت آلترناریایی ناشی از قارچ Alternaria از جمله بیماری‌های قارچی هستند که موجب حاشیه خشکی پسته می‌شوند. این قارچ‌ها معمولاً در باغ‌هایی با آبیاری بارانی یا غرقابی، خاک‌های کم‌نفوذ و محیط‌های با رطوبت نسبی بالا گسترش می‌یابند. قارچ Alternaria در خاک یا روی بقایای گیاهان زمستان‌گذرانی می‌کند و در شرایط مساعد (دمای بالا همراه با رطوبت زیاد)، اسپورهایی تولید می‌کند که توسط باد و باران منتقل می‌شوند. برای کنترل این بیماری‌ها، رعایت بهداشت باغ، تنظیم برنامه آبیاری و جلوگیری از ماندابی شدن آب ضروری است.

کرم سفید ریشه و آسیب به سیستم ریشه

کرم سفید ریشه آفتی خطرناک است که با آسیب رساندن به ریشه‌ها، باعث حاشیه خشکی پسته می‌شود. این آفت از اواخر فروردین شروع به فعالیت می‌کند و تا سه سال در خاک دوام می‌آورد. مهم‌ترین عامل آلودگی باغات به این آفت، استفاده از کودهای دامی فرآوری‌نشده است. لاروهای سن اول از ریشه‌های کوچک و جوان تغذیه می‌کنند و با بزرگ‌تر شدن، به ریشه‌های اصلی حمله می‌برند. برای کنترل این آفت، از بین بردن علف‌های هرز یک‌ساله، استفاده از تله‌های نوری برای شکار حشرات بالغ، و مصرف کودهای دارای سیلیکون به صورت ریشه‌ای توصیه می‌شود.

باکتری Xylella fastidiosa و علائم قهوه‌ای برگ

باکتری Xylella fastidiosa یکی از مخرب‌ترین باکتری‌های بیماری‌زای گیاهی است که به تازگی در برخی مناطق پسته‌کاری ایران مشاهده شده است. این باکتری از طریق حشرات ناقل منتقل می‌شود و با ایجاد لایه‌ای بیوفیلم‌مانند در آوندهای چوبی، باعث انسداد آن‌ها و اختلال در انتقال آب می‌شود. علائم حمله این باکتری با قهوه‌ای شدن حاشیه برگ‌ها آغاز شده و در صورت پیشرفت بیماری، برگ‌ها و شاخه‌ها کاملاً از بین می‌روند. برای مدیریت این بیماری، رعایت بهداشت باغ و محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم و کودهای کلسیمی در اردیبهشت و خرداد توصیه می‌شود.

روش‌های علمی و عملی برای درمان حاشیه خشکی پسته

با پیشرفت روش‌های کشاورزی علمی، راهکارهای مؤثری برای درمان حاشیه خشکی پسته در دسترس باغداران قرار گرفته است. با بکارگیری این روش‌ها، می‌توانید سلامت باغ خود را تضمین کنید.

آبشویی زمستانی و بهبود زهکشی خاک

برای کاهش شوری در باغ پسته، بهتر است آبشویی را در دوره خواب زمستانی درخت‌ها انجام داده و تا قبل از باز شدن جوانه‌ها ادامه دهید. البته توجه داشته باشید که آبشویی در مناطقی که هم آب شور و هم خاک شور دارند، تأثیر کمتری دارد، مگر اینکه شوری آب پایین باشد. نکته مهم دیگر، زهکشی خاک است که اگر به درستی انجام نشود، آبشویی تأثیر چندانی نخواهد داشت. شخم زدن قبل از آبشویی، میزان نفوذپذیری آب را در خاک افزایش داده و املاح بیشتری را از محدوده ریشه خارج می‌کند. همچنین می‌توانید از آب باران برای آبشویی استفاده کنید.

برنامه محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم و کلسیم

بهترین زمان مصرف سیلیکات پتاسیم در پسته، فصل گرم سال یعنی از اواخر اردیبهشت تا مرداد است که برحسب نیاز ۲ تا ۳ مرحله انجام می‌گیرد. این محلول‌پاشی باید در اوایل صبح انجام شود و قبل از آن، درختان آبیاری شده باشند. باید توجه داشت که به هیچ عنوان در زمان ارزنی شدن تا عدسی شدن پسته‌ها از سیلیکات پتاسیم استفاده نکنید، زیرا در این زمان گیاه به کلسیم نیاز دارد و سیلیکات پتاسیم با آن حالت رقابتی ایجاد می‌کند. میزان مصرف سیلیکات پتاسیم بسته به برند آن از ۲ تا ۳ لیتر در ۱۰۰۰ لیتر آب توصیه می‌شود.

استفاده از کودهای زیستی و میکروبی

در برنامه غذایی پسته، بهتر است از کودهای میکروبی و زیستی استفاده شود. این کودها با توجه به وجود اثرات مخرب زیست‌محیطی کودهای شیمیایی و هزینه بالای آن‌ها، امروزه کاربرد بیشتری یافته‌اند. تحقیقات نشان داده استفاده از کودهای دامی و میکروبی باعث افزایش ۱/۲۸ درصدی وزن خشک برگ، ۶/۷۷ درصدی وزن خشک ساقه و ۰/۳۷ درصدی وزن خشک اندام هوایی می‌شود. علاوه بر این، جذب تمامی عناصر پرمصرف و کم‌مصرف در تیمارهای کود و باکتری افزایش می‌یابد و جذب کلسیم در هر دو رقم مورد مطالعه بیش از ۱۶۰ درصد افزایش می‌یابد.

کنترل آفات با تله نوری و بهداشت باغ

برای مقابله با آفات، یکی از راه‌حل‌های مؤثر، از بین بردن علف‌های هرز یک‌ساله است زیرا این علف‌ها منبع غذایی برای لاروهای کرم سفید ریشه هستند. رعایت بهداشت باغ پس از هرس در طول پاییز و زمستان و استفاده از تله‌های نوری برای کنترل حشرات بالغ این آفت، توصیه می‌شود. رعایت بهداشت باغ در انتهای فصل نیز می‌تواند به کاهش بیماری‌ها کمک شایانی کند. همچنین اگر مشکل بیماری‌های قارچی جدی است، برنامه آبیاری را تنظیم کرده و از ماندابی و راکد شدن آب جلوگیری کنید.

سوالات متداول