بیماری های درخت پسته متنوع و گاه مخرب هستند. پوسیدگی طوقه یا گموز که توسط گونه‌های فیتوفترا ایجاد می‌شود، از مهمترین و شایع‌ترین بیماری های درخت پسته به شمار می‌آید. همچنین، بیماری ماسوی که فقط به مغز دانه پسته خسارت وارد می‌کند و باعث فساد آن می‌شود، و بیماری سرخشکیدگی که خصوصاً در واریته‌های کله قوچی و فندقی شایع است، از دیگر تهدیدهای جدی برای باغداران هستند.
در ادامه، به بررسی دقیق انواع بیماری های پسته، علائم شایع، و راهکارهای مؤثر برای مقابله با آنها خواهیم پرداخت.
شناخت انواع بیماری های درخت پسته
درختان پسته همانند سایر گیاهان در معرض انواع بیماری‌ها قرار دارند. شناخت این بیماری‌ها نخستین گام برای مدیریت صحیح باغات پسته است. در ادامه، مهمترین بیماری‌های درخت پسته را بررسی می‌کنیم.
بیماری‌های قارچی رایج
بیماری‌های قارچی از شایع‌ترین مشکلات درختان پسته هستند. بیماری گموز یا انگومک که توسط شبه قارچ فیتوفترا ایجاد می‌شود، یکی از مخرب‌ترین بیماری‌های باغات پسته است که باعث پوسیدگی ریشه‌ها و ترشح صمغ از طوقه می‌شود. پژمردگی ورتیسیلیومی که عامل آن قارچ Verticillium dahliae است، موجب زوال تدریجی درخت، رنگ‌پریدگی برگ‌ها و خشکیدگی شاخه‌ها می‌شود. همچنین، بیماری‌های لکه برگی آلترناریایی و سپتوریایی در مناطق مرطوب شایع‌تر هستند و لکه‌های زرد مایل به قهوه‌ای روی برگ‌ها ایجاد می‌کنند.
بیماری‌های فیزیولوژیکی و تغذیه‌ای
این دسته از بیماری‌ها ناشی از کمبود عناصر غذایی یا شرایط نامساعد محیطی هستند. ریزبرگی و قرمزی دانه پسته که به “قرمزو” نیز معروف است، با کوچک شدن برگ‌ها و قرمز شدن دانه‌ها مشخص می‌شود و احتمالاً ناشی از کمبود روی است. اضمحلال پوست استخوانی پسته از اردیبهشت تا خرداد رخ می‌دهد و با سیاه شدن پوست استخوانی از نوک میوه شروع می‌شود. محلول‌پاشی کلرید کلسیم اوایل اردیبهشت می‌تواند این عارضه را از ۲۰ درصد به ۲ درصد کاهش دهد. کمبود پتاسیم نیز حساسیت درختان به پژمردگی ورتیسیلیومی را افزایش می‌دهد.
بیماری‌های ویروسی و باکتریایی
اگرچه بیماری‌های باکتریایی در پسته نسبت به بیماری‌های قارچی کمتر شایع هستند، اما خسارات جدی وارد می‌کنند. لکه برگی باکتریایی ناشی از Xanthomonas campestris با لکه‌های قهوه‌ای یا سیاه روی برگ‌ها مشخص می‌شود. شانکر باکتریایی باعث ترشح صمغ از محل شانکر روی تنه و شاخه‌ها می‌شود. پژمردگی باکتریایی نیز هرچند نادر است، اما می‌تواند موجب پژمردگی ناگهانی شاخه‌ها شود.
آفات ناقل بیماری
برخی آفات علاوه بر آسیب مستقیم، ناقل بیماری‌ها نیز هستند. سن‌های پسته عامل انتقال قارچ Nematospora coryli هستند که بیماری ماسوی پسته را ایجاد می‌کند. این بیماری فقط به مغز دانه آسیب می‌زند و باعث فساد آن می‌شود. نماتد ریشه گرهی نیز ضمن آسیب به ریشه، می‌تواند ناقل ویروس‌ها باشد و راه نفوذ قارچ‌های خاکزی را باز کند. پسیل معمولی پسته که به “شیره خشک” معروف است، با مکیدن شیره گیاهی و ترشح عسلک، شرایط را برای رشد قارچ‌ها فراهم می‌کند.
بیشتر بدانید: راهنمای کامل کاشت پسته صفر تا صد
علائم شایع بیماری های پسته
شناسایی به موقع علائم بیماری های پسته، کلید اصلی مدیریت موفق باغات است. هر بیماری نشانه‌های خاصی دارد که با شناخت آنها می‌توان سریع‌تر اقدامات لازم را انجام داد.
تغییر رنگ برگ و میوه
یکی از آشکارترین نشانه بیماری های پسته، تغییر رنگ اندام‌های گیاهی است. زرد شدن انتهای برگ‌ها که به تدریج کل برگ را فرا می‌گیرد، نشانه بارز بیماری پوسیدگی ریشه است. همچنین، لکه‌های سفید متمایل به خاکستری در سطح زیرین برگ که بعداً به پودر سفید رنگ تبدیل می‌شوند، از علائم سفیدک پودری است. در بیماری قرمزو، میوه‌ها ریزتر، قرمز پررنگ و کاملاً کروی می‌شوند و حالت پفکی پیدا می‌کنند. برگ‌های زیر خوشه‌های مبتلا نیز کوچک‌تر، رنگ پریده و سبز زرد می‌شوند.
ترشح صمغ از تنه و طوقه
ترشح شیرابه یا صمغ از قسمت پایین تنه و طوقه، نزدیک سطح خاک، از علائم اصلی بیماری گموز است. این شیرابه در ابتدا شفاف و عسلی رنگ است و به تدریج قهوه‌ای و تیره می‌شود که به همین دلیل به آن “شیره سیاه” می‌گویند. با پیشرفت بیماری، بافت‌های سطحی پوست و قسمتی از چوب در مناطق آلوده قهوه‌ای می‌شود.
خشکیدگی سرشاخه‌ها
علائم بیماری سرخشکیدگی به صورت لکه‌های کوچک سیاه روی پوست شاخه آغاز می‌شود و با پیشرفت بیماری، شاخه‌ها سیاه می‌شوند. قسمت‌های آلوده فرورفته شده و شانکر ایجاد می‌شود. بافت پوست و چوب در محل شانکر تا مغز چوب در امتداد طول شاخه تیره و سیاه می‌شود. شاخه‌ها معمولاً از بالا به پایین خشک می‌شوند و در سطح شانکرهای خشکیده، ترک‌های ریز عرضی مشاهده می‌شود.
ریزش زودهنگام برگ و میوه
بیماری‌های قارچی اغلب باعث ریزش زودهنگام برگ‌ها می‌شوند. آفت پسیل با مکیدن شیره گیاهی باعث ریزش برگ‌ها و میوه‌ها می‌شود. عوامل متعدد دیگری مانند مسمومیت ریشه‌ها ناشی از افزایش منیزیم، شوری و قلیائیت خاک، مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی و کمبود کلسیم محلول نیز می‌توانند منجر به ریزش برگ شوند.
کاهش رشد و باردهی درخت
در درختان آلوده، کاهش پوشش برگی، خشکیدگی سرشاخه‌ها و کم شدن میزان محصول دیده می‌شود. آفت پسیل باعث پوکی دانه‌ها، نیم‌مغز شدن و بسته ماندن دانه‌ها می‌شود. در بیماری ماسوی، مغز میوه‌های مبتلا رشد نمی‌کند و ماده‌ای چسبناک و سفید بین پوست مغز و لپه‌ها مشاهده می‌شود. درصد آلودگی میوه‌های پسته گاهی تا بیش از ۵۰ درصد هم می‌رسد.
روش های پیشگیری از بیماری های پسته
پیشگیری از بیماری های پسته بسیار مقرون به صرفه‌تر از درمان آنهاست. با رعایت اصول صحیح باغداری، می‌توانیم خسارات ناشی از بیماری های پسته را به حداقل برسانیم. در ادامه، مهمترین روش‌های پیشگیری از بیماری های پسته را بررسی می‌کنیم.
استفاده از نهال سالم و مقاوم
انتخاب نهال سالم و مقاوم، اولین گام در پیشگیری از بیماری های پسته است. باید باغ‌های پسته را در زمین‌هایی که سابقه آلودگی به بیماری‌ها را ندارند، احداث کنیم و از نهال‌های سالم و گواهی شده استفاده کنیم. نهال‌های پسته باید بدون هیچ‌گونه علائم بیماری یا آفت باشند. برای جلوگیری از بیماری گموز، کاشت ارقام مقاوم به این بیماری بسیار مؤثر است.
آبیاری اصولی و کنترل رطوبت خاک
مدیریت آبیاری نقش کلیدی در کنترل بیماری های پسته دارد. آبیاری باید به گونه‌ای انجام شود که رطوبت خاک در حدی نباشد که فعالیت عامل بیماری های پسته افزایش یابد. آبیاری قطعات سالم و آلوده باید به صورت جداگانه انجام شود. آبیاری سنگین و غرقابی می‌تواند موجب ریزش گل‌ها به‌خصوص در خاک‌های رسی شود. برای کنترل بیماری گموز، زئوسپورهای قارچ فایتوفترا در آب شنا کرده و از درختی به درخت دیگر می‌روند، بنابراین مدیریت دقیق آبیاری ضروری است.
هرس به موقع و حذف شاخه‌های آلوده
هرس اصولی درختان پسته سبب افزایش طول عمر اقتصادی درخت می‌شود. بهترین زمان برای هرس، بعد از ریزش برگ‌ها و در مرحله خواب زمستانه تا قبل از سبز شدن درختان است. حذف شاخه‌های خشک و آلوده جهت حفظ سلامت درختان پسته و جلوگیری از شیوع و گسترش آلودگی بسیار مؤثر است. برای کنترل بیماری شانکر پسته، قطع شاخه‌های شانکردار و خشکیده تا ۱۰ سانتی‌متر پایین‌تر از قسمت‌های آلوده و سپس آغشتن محل‌های قطع شده با مخلوط بردوفیکس توصیه می‌شود.
مقاله مرتبط: هرس درخت پسته؛ بهترین زمان و روش های اصولی
کنترل علف‌های هرز و بهداشت باغ
علف‌های هرز موجب افزایش رقابت در استفاده از منابع، مصرف مواد غذایی از خاک، انتقال بیماری‌ها و میزبانی آفات می‌شوند. مدیریت مؤثر در کنترل علف‌های هرز باغات پسته، استفاده از مبارزه تلفیقی است که در آن از روش‌های مختلف زراعی، مکانیکی، بیولوژیکی و شیمیایی استفاده می‌شود. استفاده از شخم و تیلر در اوایل فصل رویش برای کاهش علف‌های هرز یکساله مؤثر است. همچنین، استفاده از انواع مالچ‌ها می‌تواند رطوبت خاک را حفظ کرده و مانع از رسیدن نور به بذور و جوانه‌های علف هرز شود.
استفاده از قارچ‌کش‌ها و سموم در زمان مناسب
زمان استفاده از قارچ‌کش درخت پسته بستگی به نوع بیماری و شرایط محیطی دارد. استفاده از قارچ‌کش‌ها در فصل‌هایی که شرایط آب و هوایی مناسب برای انتشار بیماری‌های قارچی فراهم است، مفید است. فصل بهار به‌خصوص ماه اردیبهشت، بهترین زمان برای مصرف کودهای فسفیت پتاسیم به‌عنوان قارچ‌کش پسته است. قارچ‌کش‌ها به جلوگیری از گسترش بیماری های پسته در باغ کمک می‌کنند و نه‌تنها از درخت آلوده بلکه از درختان اطراف نیز محافظت می‌کنند.
درمان و کنترل بیماری های پسته
زمانی که بیماری های درخت پسته در باغ شیوع پیدا می‌کنند، اقدامات درمانی مناسب می‌تواند از گسترش آن جلوگیری کند. با این حال، هر بیماری روش درمانی خاص خود را می‌طلبد.
درمان سفیدک پودری و لکه برگی
برای مبارزه با سفیدک پودری پسته، استفاده از قارچ‌کش‌های سیستمیک مؤثر است. سفیدک پودری پسته اهلی معمولاً آنقدر شدید نیست که نیاز به مبارزه شیمیایی داشته باشد، ولی در صورت تشدید بیماری، می‌توان از مبارزه زراعی شامل دفع علف‌های هرز، حاصلخیزی خاک و استفاده از کودهای نیتروژنی به اندازه کافی بهره برد. برای لکه برگی آلترناریایی، محلول‌پاشی با قارچ‌کش‌های مناسب در زمان مناسب ضروری است.
نقل قول:
Small powdery white patches on leaves and fruit which can expand to cover the entire leaf or fruit surface; small black fungal fruiting bodies are often visible in the white patches. “ُSource“
ترجمه: لکه‌های کوچک پودری سفید روی برگ‌ها و میوه‌ها که می‌توانند گسترش یافته و کل سطح برگ یا میوه را بپوشانند؛ اندام‌های میوه‌ای کوچک سیاه‌رنگ قارچی اغلب در لکه‌های سفید قابل مشاهده هستند.
مقابله با پوسیدگی طوقه (گموز)
پوسیدگی طوقه یا گموز یکی از مخرب‌ترین بیماری های پسته است که سالانه حدود ۵ الی ۱۰ اصله از درختان را از بین می‌برد. بهترین روش مبارزه با این بیماری، اقدامات پیشگیرانه است. در صورت آلودگی، پوسیدگی را می‌توان تراشید و با قارچ‌کش‌ها محل آلوده را ضدعفونی کرد، ولی اگر بیشتر از نصف تنه آلوده باشد احتمال برگشتن درخت کم است. استفاده از ۴۰ گرم ریدومیل گرانول ۵ درصد در هر متر مربع در اطراف ریشه درخت آلوده می‌تواند مؤثر باشد.
مدیریت بیماری ماسوی و قرمزی دانه
بیماری ماسوی که توسط قارچ Nematospora coryli ایجاد می‌شود، فقط به مغز پسته آسیب می‌زند. برای مبارزه با این بیماری باید:
- میوه‌های پوک یا دارای مغز آلوده به ماسو را جمع‌آوری و سوزاند
- علف‌های هرز باغ‌های پسته را با دقت وجین کرد
- در صورت مشاهده سن‌های ناقل، سمپاشی انجام داد
بیماری قرمزی دانه پسته (قرمزو) احتمالاً ناشی از عوامل تغذیه‌ای از جمله کمبود روی است و درمان آن با تأمین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه امکان‌پذیر است.
مقاله پیشنهادی: راهنمای کوددهی پسته: از صفر تا برداشت محصول بیشتر
کنترل آفات ناقل مانند پسیل و سن‌ها
پسیل پسته با تغذیه از شیره گیاهی باعث ضعف درختان می‌شود. روش‌های کنترل آن شامل استفاده از دشمنان طبیعی مانند بالتوری‌ها، کفشدوزک‌ها و زنبورهای پارازیتوئید است. سن‌ها نیز عامل انتقال بیماری ماسوی هستند. برای کنترل آنها باید از کندن و از بین بردن میزبان‌های وحشی در مناطق اطراف باغ اجتناب کرد و در صورت نیاز، سمپاشی را در شب انجام داد.
استفاده از ترکیب بردو و قارچ‌کش‌های مسی
ترکیب بردو یکی از بهترین قارچ‌کش‌ها و باکتری‌کش‌های مسی با اثر حفاظتی است. این ترکیب به دلیل دارا بودن خاصیت چسبندگی بالا، مقاومت بیشتری نسبت به باران‌شویی دارد و برای زنبور عسل بی‌خطر است. از بردوفیکس با غلظت ۵ تا ۱۰ لیتر در هزار لیتر آب به‌صورت محلول‌پاشی می‌توان استفاده کرد. بهترین زمان استفاده از این قارچ‌کش بعد از ریزش ۷۰ درصد برگ‌ها در پاییز و قبل از تورم جوانه‌ها در اسفندماه است.
| نام بیماری | روش درمان | نکات مهم و زمان مناسب درمان |
|---|---|---|
| سفیدک پودری و لکه برگی | استفاده از قارچ‌کش‌های سیستمیک | مبارزه زراعی، محلول‌پاشی در زمان مناسب |
| پوسیدگی طوقه (گموز) | تراشیدن قسمت آلوده، قارچ‌کش‌ها | استفاده از ریدومیل گرانول در اطراف ریشه |
| بیماری ماسوی | جمع‌آوری میوه‌های آلوده، سمپاشی | حذف سن‌های ناقل، کنترل علف‌های هرز |
| قرمزی دانه پسته (قرمزو) | تامین عناصر غذایی (روی و غیره) | کوددهی اصولی |
| کنترل آفات ناقل (پسیل و سن) | استفاده از دشمنان طبیعی، سمپاشی | سمپاشی در شب، حذف میزبان‌های وحشی |
| استفاده از ترکیب بردو | محلول‌پاشی با بردوفیکس و قارچ‌کش‌های مسی | بهترین زمان: پاییز و اسفند |
نتیجه‌گیری | زومکشت
بیماری های پسته یکی از چالش‌های جدی در مدیریت باغات هستند که مقابله با آنها نیازمند آگاهی، پیشگیری و اقدام به‌موقع است. با استفاده از نهال‌های سالم، رعایت اصول بهداشتی باغ، کنترل آفات ناقل و مصرف صحیح قارچ‌کش‌ها می‌توان از گسترش این بیماری‌ها جلوگیری کرد. همچنین، تشخیص زودهنگام علائم و برخورد علمی با مشکلات، نقشی کلیدی در حفظ سلامت درختان و افزایش بهره‌وری دارد. توجه به بیماری های پسته نه‌تنها جنبه اقتصادی دارد، بلکه گامی مهم در حفظ میراث کشاورزی ایران به‌شمار می‌رود.
منابع: plantvillage – wikipedia – gardeningknowhow
سوالات متداول
ترشح صمغ از طوقه و پوسیدگی ریشه که باعث پژمردگی درخت می‌شود.
استفاده از قارچ‌کش‌ها در زمان مناسب، هرس به موقع و جلوگیری از رطوبت زیاد خاک.
کمبود عنصر روی در خاک و تغذیه نامناسب.
اوایل بهار (اردیبهشت) و پاییز، قبل از ظهور بیماری‌ها.
استفاده از سموم مناسب، حذف علف‌های هرز و دشمنان طبیعی.
