آموزش قدم به قدم کاشت جو

آیا می‌دانستید که در خاک حاصلخیز، کاشت جو می‌تواند ۲۰ درصد بیشتر از گندم محصول بدهد؟ این غله ارزشمند دارای خواص بسیاری است، از دوره رشد کوتاه آن گرفته تا استفاده به عنوان یک محصول کاشت چندگانه.

در سطح جهانی، حدود ۷۰ درصد از تولید جو به عنوان علوفه جانوران و ۳۰ درصد آن برای تهیه مواد غذایی مختلف مانند سوپ‌ها و نان جو استفاده می‌شود. همچنین، جو منبع عالی برای فیبرهای محلول و نامحلول است که به سلامت دستگاه گوارش و پیشگیری از بیماری‌هایی مانند سرطان روده بزرگ کمک می‌کند. بنابراین، آشنایی با زمان کاشت و مراحل کاشت جو می‌تواند برای کشاورزان بسیار سودمند باشد.

جو نسبت به دمای بالا (بیش از ۳۲ درجه سانتی‌گراد) مقاوم است و برای جوانه زدن به رطوبت کمتری نسبت به گندم نیاز دارد. علاوه بر این، جو به آبیاری منظم نیاز دارد، اما در مقایسه با برخی دیگر از گیاهان زراعی، مقاومت به خشکی و سرمای بیشتری دارد. در این مقاله، با روش کاشت جو، بهترین زمان کاشت، تاریخ کاشت در مناطق مختلف و میزان کاشت جو در هکتار آشنا خواهید شد.

کشاورزی

مزایای کاشت جو

جو یکی از قدیمی‌ترین غلات کشت شده توسط انسان است که در طول هزاران سال، ارزش آن در کشاورزی پایدار به اثبات رسیده است. کاشت این گیاه فواید متعددی برای زمین‌های کشاورزی، محیط زیست و اقتصاد کشاورزان دارد. بیایید به بررسی مهم‌ترین مزایای کاشت جو بپردازیم.

افزایش حاصلخیزی خاک

جو با سیستم ریشه‌ای گسترده و متراکم خود، تأثیر قابل توجهی بر بهبود ساختار خاک دارد. ریشه‌های عمیق و فیبری این گیاه که می‌توانند تا دو متر در خاک نفوذ کنند، باعث افزایش تخلخل و نفوذپذیری خاک می‌شوند. این ویژگی به تصفیه آب و بهبود ساختار خاک کمک شایانی می‌کند.

کاشت جو به چرخه نیتروژن کمک کرده و با پوسیدن بقایای آن در خاک، به بهبود چرخه پتاسیم و فسفر نیز کمک می‌کند. این گیاه با تولید زیست توده فراوان، می‌تواند به افزایش میزان ماده آلی در خاک کمک کند که این امر به نوبه خود به تغذیه میکروارگانیسم‌های خاک و بهبود چرخه مواد مغذی کمک می‌کند.

همچنین، کاشت جو می‌تواند در کاهش شوری خاک مؤثر باشد، به ویژه در مناطقی که با این مشکل مواجه هستند. جو به دلیل تحمل بالا به شوری، می‌تواند در این اراضی کشت شود و به اصلاح خاک کمک کند.

کاهش فرسایش و کنترل علف‌های هرز

جو به عنوان یک محصول پوششی زمستان‌گذران، راه عالی برای اطمینان از کنترل فرسایش خاک، مهار علف‌های هرز و آفات است. از آنجا که این گیاه به سرعت رشد می‌کند، می‌تواند علف‌های هرز را پوشش دهد. جو مقدار زیادی رطوبت خاک را در مراحل اولیه رشد جذب می‌کند، سپس روی علف‌های هرز سایه می‌زند و مواد شیمیایی آسیب‌رسان را نیز برای سرکوب بیشتر آنها آزاد می‌کند.

افزون بر این، کاشت جو برای مزارعی که با علف‌های هرز، فرسوده یا زیاد کار دارند، یک انتخاب عالی به عنوان جزء پوششی گیاهی است که می‌تواند به بهبود چرخه مواد مغذی و کشت خاک کمک کند. جو با تولید بزرگترین زیست توده نسبت به انواع محصولات غلات دیگر، می‌تواند به عنوان راهی برای محافظت از خاک سطحی در شرایط خشکسالی استفاده شود.

کاربردهای تغذیه‌ای و اقتصادی

جو به دلیل ترکیب تغذیه‌ای مناسب، جایگاه خوبی در تغذیه دام و حتی انسان دارد. در جدول زیر، برخی از ویژگی‌های تغذیه‌ای مهم آن را مشاهده می‌کنید:

مزایای اقتصادی کاشت جو:

• دوره رشد کوتاه‌تر نسبت به غلات دیگر

• مصرف آب کمتر در طول فصل رشد

• درآمدزایی بیشتر در شرایط کم‌آبی

• کاربرد متنوع در صنایع مختلف مانند آردسازی، خوراک دام، نوشیدنی‌ها

• استفاده در غذاهای انسانی مانند سوپ، نان، و غذای کودک

بیشتر بدانید: آموزش گام به گام برداشت هلو و شلیل

شرایط مناسب برای رشد جو

برای موفقیت در کاشت جو، شناخت شرایط محیطی مناسب این گیاه ضروری است. جو یکی از سازگارترین غلات در کشاورزی محسوب می‌شود که در شرایط مختلف قابلیت رشد دارد. در ادامه، مهم‌ترین شرایط محیطی مناسب برای کاشت و پرورش این گیاه ارزشمند را بررسی می‌کنیم.

نوع خاک و PH مناسب

جو در انواع مختلف خاک قابلیت رشد دارد، اما خاک‌های حاصلخیز با زهکشی مناسب برای این گیاه مطلوب‌تر هستند. بهترین عملکرد جو در خاک‌های لومی یا خاک‌های سبک با زهکشی خوب مشاهده می‌شود. این گیاه در خاک‌های با بافت متوسط تا رسی که قدرت نگهداری رطوبت مناسبی دارند، رشد بهتری می‌کند.

از نظر اسیدیته خاک، جو در خاک‌هایی با PH بین 5 تا 7 بهترین رشد را دارد. برخی منابع محدوده PH مناسب برای کاشت جو را بین 6 تا 7.5 ذکر کرده‌اند. در خاک‌های با PH بالاتر از 6، جو عملکرد مناسبی خواهد داشت و خاک‌های اسیدی برای رشد آن مناسب نیستند.

گرچه جو معمولاً به‌عنوان گیاهی برای رشد در خاک‌های ضعیف شناخته می‌شود، اما در خاک‌های حاصلخیز محصول بیشتری تولید می‌کند. در خاک حاصلخیز، جو می‌تواند تا 20 درصد بیشتر از گندم محصول دهد. برای دستیابی به عملکرد مطلوب، خاک باید از نظر مواد مغذی مورد آزمایش قرار گیرد و کمبودهای آن برطرف شود.

دمای مطلوب و نور کافی برای کاشت جو

جو به نور فراوان نیاز دارد، بنابراین زمینی که به‌طور مستقیم در معرض نور خورشید باشد و سایه کمتری داشته باشد، برای کاشت جو مناسب‌تر است. نور کافی باعث رشد مطلوب و افزایش عملکرد محصول می‌شود.

از نظر دمایی، جو دمای معتدل را ترجیح می‌دهد. دمای بین 15 تا 18 درجه سانتی‌گراد برای رشد جو مناسب است. در دماهای بسیار بالا یا بسیار پایین، رشد جو کُندتر می‌شود. با این حال، این گیاه نسبت به دمای بالا و بیشتر از 32 درجه سانتی‌گراد نیز مقاومت زیادی نشان می‌دهد.

به طور کلی، برای کشت جو شرایط آب‌وهوایی مختلفی در مراحل مختلف رشد مورد نیاز است: آب‌وهوای خنک و مرطوب در دوره رشد رویشی، آب‌وهوای معتدل در دوران تشکیل دانه و آب‌وهوای خشک و گرم در زمان برداشت از شرایط مطلوب محیطی برای زراعت جو به شمار می‌روند.

سازگاری با خشکی و شوری

جو به دلیل مقاومت بالا به تنش‌های محیطی، گزینه‌ای ایده‌آل برای مناطق کم‌آب و شور است:

مقاومت به خشکی:

• نسبت به گندم، تحمل بیشتری به خشکی دارد

• به رطوبت کمتری برای جوانه‌زنی نیاز دارد

• در صورت توقف رشد به دلیل کم‌آبی، با فراهم شدن رطوبت رشد خود را از سر می‌گیرد

• قابل کشت در مناطق با بارندگی سالانه 200 تا 250 میلی‌متر

مقاومت به شوری:

در جدول زیر اطلاعات دقیق‌تری درباره مقاومت جو به شوری آورده شده است:

بیشتر بخوانید: آشنایی با نحوه عملکرد آبیاری قطره ای

انواع بذر جو و انتخاب مناسب

انتخاب نوع مناسب بذر جو، نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت کشت این محصول دارد. شناخت دقیق انواع بذر و تناسب آن‌ها با شرایط اقلیمی، می‌تواند عملکرد محصول را به شکل چشمگیری افزایش دهد.

جو بهاره، پاییزه و حد واسط

در ایران، سه نوع اصلی جو کشت می‌شود که بر اساس زمان کاشت و مقاومت به سرما طبقه‌بندی می‌شوند. جو بهاره به سرما حساس است و در فصل بهار کشت می‌شود. جو پاییزه در فصل پاییز کاشته می‌شود و در فصل بهار سنبله می‌زند. جو حد واسط نسبت به سرما مقاومت کمتری دارد و در مناطق نسبتاً گرمسیر در هر دو فصل بهار و پاییز قابل کشت است.

به طور کلی، جوی پاییزه نسبت به سایر انواع جو هم از لحاظ عملکرد و هم از نظر اندازه دانه‌ها و میزان پروتئین برتری دارد. دلیل این امر آن است که در کشت پاییزه، گیاه فرصت کافی برای رشد و نمو دارد. همچنین، جوی بهاره باید زودتر کشت شود تا از سرمای دیررس بهاری در امان بماند و قبل از فرا رسیدن روزهای گرم و خشک به مرحله رسیدگی برسد.

تفاوت جو آبی و دیم

با توجه به نوع آبیاری، جو به دو صورت آبی و دیم کشت می‌شود. در کشت آبی، جو به آبیاری منظم و کافی نیاز دارد و معمولاً در مناطقی با دسترسی به منابع آبی انجام می‌شود. مقدار آب لازم برای جو پاییزه بیشتر از جو بهاره است. کشت دیم در مناطقی با بارندگی محدود و بدون نیاز به آبیاری صورت می‌گیرد و به حداقل میزان بارندگی 250 میلی‌متر نیاز دارد.

بذر جو آبی معمولاً کیفیت بالاتری دارد و برای کشت علوفه هیدروپونیک مناسب است. در مقابل، بذر جو دیم معمولاً در برابر شرایط سخت محیطی مانند خشکی و شوری مقاومت بیشتری دارد. انتخاب بین این دو نوع کشت به شرایط آب و هوایی، دسترسی به منابع آبی و هدف از کشت بستگی دارد.

نکات انتخاب بذر بر اساس اقلیم

برای افزایش عملکرد محصول، استفاده از بذر اصلاح‌نژاد شده توصیه می‌شود. در مناطق سردسیری، ارقام “سهند” و “آبیدر” برای کشت مناسب هستند. در مناطق نیمه‌گرمسیری، ارقام “شاهد ایذه” و “ماهور” و در مناطق معتدل، ارقام “سرارود”، “نادر” و “گرگان” برای کشت توصیه شده‌اند.

در صورت عدم دسترسی به بذر اصلاح‌شده، حتماً بذرهای مصرفی خود را ضدعفونی کنید. نکته مهم دیگر، یکسان بودن اندازه بذرها، عدم آلودگی به بذر علف‌های هرز و عاری بودن از کرم‌خوردگی است. ارقام اصلاح‌شده دوام بیشتری در مقابل آفت‌ها، خشکی و شوری خاک دارند و محصول بیشتر و باکیفیت‌تری نسبت به بذر محلی تولید می‌کنند.

اقلیم کشت جو غالباً در مناطق نیمه مرطوب و نیمه خشک است. در انتخاب بذر برای زمان کاشت جو دیم، باید به سازگاری آن با شرایط محلی و پتانسیل تولید در اقلیم منطقه توجه ویژه‌ای داشت.

زمان و روش کاشت جو

زمان کاشت مناسب و روش صحیح کاشت، دو عامل تعیین‌کننده در عملکرد نهایی محصول جو هستند. با انتخاب درست این عوامل، می‌توانید بازدهی مزرعه خود را به طور چشمگیری افزایش دهید.

بهترین زمان کاشت جو دیم و آبی

زمان کاشت جو بسته به نوع آن متفاوت است. جو زمستانه معمولاً بین اواسط شهریور تا اواسط مهر کاشته می‌شود. در مقابل، جو بهاره بین اواسط آذر تا اوایل اردیبهشت کاشت می‌شود، البته زمان دقیق آن به شدت یخ‌زدگی در منطقه شما بستگی دارد.

جو آبی و دیم نیز زمان کاشت متفاوتی دارند. بهترین تاریخ توصیه شده برای کشت آبی و دیم جو از ۲۵ آبان تا ۳۰ آذر است. نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که جو نسبت به گندم دیرتر پنجه تولید می‌کند، بنابراین باید زودتر کشت شود.

تاریخ کاشت جو در مناطق مختلف

زمان کاشت جو بر اساس اقلیم مناطق مختلف متغیر است. در مناطق کوهستانی با بارندگی‌های مناسب و تابستان‌های خنک، اواخر شهریور تا نیمه اول مهر توصیه می‌شود. همچنین در مناطق معتدل سرد، نیمه اول مهر تا ۲۰ آبان و در مناطق گرمسیر و نیمه‌گرمسیر از نیمه آبان تا نیمه آذر مناسب است.

باید توجه داشت که مقاوم‌ترین مرحله جو در برابر تنش‌های دمایی (سرما) مرحله پنجه‌زنی است. از این رو، جو باید در تاریخی کاشته شود که قبل از افزایش شدت سرما، گیاه به پنجه برود تا بتواند در برابر سرما مقاومت نشان دهد.

روش‌های کاشت دستی و مکانیزه

برای کاشت جو، دو روش اصلی وجود دارد: دستی و مکانیزه.

1. روش دستی

• بذرها با دست در کل زمین پاشیده می‌شوند.

• پس از پخش، با دیسک سبک یا ابزار خاک‌ورزی، بذرها زیر خاک می‌روند.

• اجرای صحیح این روش به مهارت کشاورز بستگی دارد.

2. روش مکانیزه (خطی‌کار)

• استفاده از دستگاه خطی‌کار، که بذر را در شیارهایی با عمق یکنواخت (۳ تا ۴ سانتی‌متر) می‌کارد.

• باعث کاشت منظم و کاهش اتلاف بذر می‌شود.

• در زمین‌های دارای کلوخ زیاد یا بقایای زیاد توصیه نمی‌شود.

• در خاک‌های شور، از روش جوی و پشته باید اجتناب کرد.

عمق مناسب کاشت بذر

عمق مناسب کاشت بذر جو بین ۴ تا ۶ سانتی‌متر است. تحقیقات نشان داده که بیشترین میزان عملکرد مربوط به عمق کاشت ۴-۶ سانتی‌متر با میانگین ۲۷۵۰ کیلوگرم در هکتار بوده است. با افزایش عمق کاشت، وزن خشک بیوماس کاهش می‌یابد.

در اراضی مرغوب‌تر، دانه‌های جو در عمق کمتری کاشته می‌شوند زیرا جوانه‌های آنها زودتر از خاک بیرون می‌آید. عمق نامناسب کاشت باعث می‌شود ظرفیت پنجه‌زنی مؤثر به شدت محدود شود و پنجه‌های علوفه‌ای که تشکیل سنبل نمی‌دهند، افزایش یابند که کاهش عملکرد را به دنبال دارد.

نقل قول:

It is recommended to plant the crop at a depth with available moisture and close contact with the soil. Thus, the planting depth for barley must not exceed 2.5 inches (6.3 cm) and is usually between 1 – 1.5 inches (2.5 – 4 cm). “Source“

ترجمه: توصیه می‌شود محصول را در عمقی با رطوبت موجود و تماس نزدیک با خاک بکارید. بنابراین، عمق کاشت جو نباید از 2.5 اینچ (6.3 سانتی‌متر) تجاوز کند و معمولاً بین 1 تا 1.5 اینچ (2.5 تا 4 سانتی‌متر) است.

مقاله پیشنهادی: آموزش اصولی پیوند پسته: از انتخاب پایه تا برداشت

مراقبت‌های بعد از کاشت

پس از کاشت جو، مراقبت‌های مداوم نقش مهمی در دستیابی به عملکرد مطلوب این محصول دارد. در این مرحله، توجه به آبیاری، کوددهی و کنترل آفات و علف‌های هرز ضروری است.

برنامه آبیاری در مراحل رشد

مقدار آب مورد نیاز برای جوهای پاییزه بیشتر از جوهای بهاره بوده و از کاشت تا برداشت به ۴ تا ۷ هزار متر مکعب در هکتار می‌رسد. حساس‌ترین مرحله به تنش رطوبتی، دوره بین گرده‌افشانی و رسیدن دانه‌هاست که کمبود آب در این مرحله باعث کاهش چشمگیر وزن دانه می‌شود.

به طور کلی، مراحلی که گیاه جو به آب بیشتری نیاز دارد عبارتند از: جوانه‌زنی، به ساقه رفتن، تولید سنبله، گل‌دهی و تشکیل دانه. تعداد دفعات آبیاری بسته به شرایط اقلیمی متفاوت است؛ برای جوهای پاییزه ۴ تا ۵ بار و برای جوهای بهاره ۳ بار توصیه می‌شود.

روش‌های آبیاری جو شامل آبیاری سطحی (غرقابی)، بارانی و قطره‌ای است. آبیاری قطره‌ای به دلیل صرفه‌جویی در مصرف آب و کاهش تبخیر، به ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک، روشی کارآمد محسوب می‌شود.

کوددهی بر اساس نیاز خاک

برای تولید بالا، تغذیه متعادل جو از عناصر اصلی ضروری است. مهم‌ترین عناصر مورد نیاز، نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند. مقدار و زمان مصرف این عناصر باید براساس آزمون خاک و توصیه‌های فنی باشد.

جدول پیشنهادی کوددهی در کشت آبی جو:

نکات تکمیلی:

• کودهای آلی مانند کود دامی پوسیده یا ورمی کمپوست باعث بهبود ساختار خاک و افزایش عملکرد می‌شوند.

• استفاده بیش‌ازحد یا کمتر از کود شیمیایی می‌تواند اثر منفی بر محصول داشته باشد.

کنترل علف‌های هرز و آفات

علف‌های هرز پهن برگ مهم در مزارع جو شامل خردل وحشی، شلمبیک، کنگر وحشی و بی‌تی‌راخ هستند. در بین علف‌های هرز باریک برگ نیز یولاف وحشی، چچم، خونی‌واش و دم روباهی از مهم‌ترین‌ها محسوب می‌شوند.

برای کنترل زراعی علف‌های هرز می‌توان از روش‌هایی مانند تناوب زراعی، آیش گذاشتن زمین، شخم مناسب و به موقع، و رعایت تراکم کشت استفاده کرد. روش ماخار (آماده‌سازی بستر کاشت ۳۰-۴۰ روز قبل از کشت و اجازه سبز شدن به علف‌های هرز) نیز از روش‌های کارآمد در کنترل علف‌های هرز است.

در کنترل شیمیایی، انتخاب نوع علف‌کش متناسب با نوع علف‌های هرز، رعایت زمان دقیق مبارزه و میزان صحیح مصرف از اهمیت بالایی برخوردار است. باید توجه داشت در زمان سمپاشی، تا بخار شدن شبنم از گیاه باید از انجام سمپاشی خودداری کرد.

آفات مهم جو شامل سن زیان‌آور، موش مغان، ملخ‌ها، شته‌ها و تریپس هستند. مدیریت بهداشت و کنترل آفات شامل نظارت دقیق بر مزرعه، شناسایی زودهنگام آفات، از بین بردن عوامل آلوده، رعایت تناوب محصولات و تنظیم تاریخ کاشت است.

نتیجه‌گیری | زومکشت

کاشت جو به‌دلیل مقاومت بالا در برابر خشکی، شوری و شرایط نامساعد محیطی، گزینه‌ای اقتصادی و سازگار با اقلیم‌های متنوع ایران است. این گیاه با افزایش حاصلخیزی خاک، ارزش کشاورزی قابل‌توجهی دارد. انتخاب بذر مناسب، رعایت زمان دقیق کاشت (متناسب با نوع بهاره یا پاییزه) و عمق مناسب بذر (۴ تا ۶ سانتی‌متر)، تأثیر زیادی بر جوانه‌زنی و عملکرد دارد.

پس از کاشت جو، مراقبت‌هایی چون آبیاری منظم به‌ویژه در مرحله گرده‌افشانی تا رسیدن دانه، کوددهی متعادل و کنترل آفات و علف‌های هرز، برای تولید محصولی پربار و باکیفیت ضروری است. این گیاه علاوه بر کاربرد خوراکی و دامی، به بهبود کیفیت خاک نیز کمک می‌کند و با رعایت اصول کاشت و داشت، سودآوری مناسبی به همراه دارد.

سوالات متداول