آشنایی با آفات و بیماری های گندم و راه های مقابله

آفت و بیماری گندم

آفت و بیماری‌ گندم انواع متفاوت و گسترده ای دارند که مزارع گندم را با چالش های جدی درگیر می‌ کنند. از آفات گندم می‌توانیم به برخی از آنها اشاره کنیم: سن گندم، ملخ ها، کرم خراط. این آفات گندم به بخش های هوایی و ریشه ها حمله می‌ کنند و باعث آسیب و خسارت می‌ شوند.

از سری بیماری های گندم نیز می‌ توانیم به زنگ گندم، سیاهک، سفیدک سطحی، سپتوریا، بلایت فوزاریومی خوشه، پاخوره گندم اشاره کنیم که اثرات زیادی بر عملکرد محصولات می‌ گذارند.

زومکشت

آفات گندم

سن گندم:

از آفات گندم می‌ توانیم به سن گندم اشاره کنیم که از مهمترین آفات گندم است. آفت سن گندم در طی مراحل رشد خود آسیب های زیادی به گندم وارد می‌ کند. سن گندم مادر ساقه گیاه را نیش می‌ زند و از شیره ی گیاه تغذیه می‌ کند که باعث سفید شدن ساقه می‌ شود. همچنین این آفت از برگ ها تغذیه می‌ کند که باعث خشکی برگ ها می‌ شود.

سن گندم به جوانه مرکزی، برگ، سنبله ها آسیب می‌ زند و تغذیه آن از دانه های گندم است. مناطقی که بیشترین گزارش را از آفت سن گندم داشته اند شاملی اصفهان، مرکزی، فارس، لرستان، همدان، کرمانشاه، کردستان، تهران اشاره شده است. و مناطقی که کمترین گزارش را داشته است مناطقی شمالی کشور و مزارع شمالی و جنوبی است که شامل جنگل های مرتفع است.

نحوه جلوگیری از انتشار این آفات گندم:

• سمپاشی در اواخر فروردین و ابتدای اردیبهشت با فنیتروتیون و در خرداد ماه با دلتامترین انجام شود.
• کشت نکردن گندم در مناطقی که پوشش سبز و گیاهی در آنها از بین رفته است.
• استفاده از مگس ها و زنبورهای پارازیتوئید.
• استفاده از گندم و جو های زودرس به جای گندم.
• استفاده از محلول های فنیتروتیون، فنتیون، تری کلروفن، دلتامترین مناسب هستند.

بیشتر بخوانید: کاشت گندم: مهمترین اصول و نکات کلیدی

انواع ملخ ها:

ملخ ها یکی دیگر از مهمترین آفات گندم هستند که انواع متفاوتی دارند:

ملخ های صحرایی: ملخ های صحرایی کانون های خود را دارند که از کشور های آفریقا، عربستان، هندوستان و پاکستان قرار دارند و اگر شرایط خاصی پیش آید از فاز انفرادی به فاز گروهی وارد می‌ شوند و به کشور هایی مانند ایران حمله می‌ کنند، گندم و جو از میزبان های اصلی این ملخ ها هستند.

ملخ های آسیایی: این نوع ملخ ها فاز انفرادی دارند و در سراسر ایران قرار دارند. این ملخ ها خسارت های زیادی را به مزارع نیشکر و برنج خوزستان وارد کرده اند. از میزبان های این ملخ هم گند و جو را می‌ توانیم نام ببریم.

ملخ های مراکشی: از دیگر آفات گندم ملخ های مراکشی هستند که در مناطق دامنه های کوه های زاگرس و البرز، شمال شرق، غرب، جنوب غرب و جنوب زندگی می‌ کنند و در مناطق مرکزی کمتر دیده می‌ شوند. غلات از مهمترین میزبان های این ملخ ها هستند‌ و خسارت های آن از اکثر ملخ های ایران بیشتر است‌.

نکته: این ملخ ها در خاک هایی که پوشش گیاهی ندارد در فصل های پاییز، زمستان و تابستان تخمگذاری می‌ کنند.

نحوه پیشگیری از این آفات گندم:

• استفاده از پرندگانی که جزوی از شکارچی های عمومی ملخ ها حساب می‌ شوند. سوسک هایی وجود دارند که از تخم های ملخ ها تغذیه می‌ کنند.
• ملخ ها معمولا در زمین هایی بدون پوشش گیاهی تخمک‌ گذاری می‌ کنند؛ بنابراین بالا بردن پوشش گیاهی یکی از راه های جلوگیری از افزایش جمعیت ملخ ها است.
• شناسایی و پیدا کردن کانون جمعیت ملخ ها یکی دیگر از راه های کاهش آفات گندم است‌.
• استفاده از مواد شیمیایی به عنوان سموم کشنده مانند فنیتروتیون، مالاتیون، دیفلوبنزورون.
• در کشور های توسعه یافته از قارچ های عامل بیماری زا برای جلوگیری از توسعه ملخ ها استفاده میکنند.

بیشتر بدانید: همه چیز درباره هرس درخت میوه

بیماری های گندم

زنگ های گندم:

زنگ های گندم شامل زنگ نواری (زرد)، زنگ برگ (قهوه ای) و زنگ ساقه (سیاه) هستند که در دسته مهم ترین بیماری های گندم قرار دارند. زنگ های گندم طبق رنگ بندی طبقه بندی می‌ شوند که نشان دهنده اهمیت آنها است؛ زنگ زرد دارای اهمیت بیشتر است و زنگ قهوه ای در مرتبه دوم قرار دارد و زنگ سیاه کمترین اهمیت را نسبت به بقیه زنگ ها دارد.

سیاهک گندم:

از دیگر بیماری های گندم که بین مزارع گندم رایج است ببماری سیاهک گندم است. که عامل آن قارچ است و خسارت های زیادی را به مزارع وارد می‌ کنند.

سیاهک گندم دسته بندی های زیاد و متفاوتی دارد که در ادامه آنها را نام میبریم:

1. سیاهک معمولی گندم: سیاهک معمولی گندم عامل آن دو نوع قارچ است و باعث تخریب دانه های گندم میشوند و هاگ های مشکی جایگزین این دانه ها می‌ شوند. از نشانه های این بیماری خوشه های تیره رنگ است.
2. سیاهک پاکوتاه گندم: این بیماری نوعی قارچ به نام “T.controversa” است که در مناطق سردسیر بیشتر گزارش شده است. علائم این بیماری شبیه سیاهک عادی است.
3. سیاهک آشکار گندم: نوعی بیماری قارچی است و به خوشه های گندم حمله می‌ کند و به آنها آسیب می‌ زند، علائم آن پس از خوشه دهی بروز داده میشود. محیط مناسب رشد این بیماری، محیطی مرطوب است.
4. سیاهک پنهان گندم: از شایع ترین و قدیمی ترین بیماری های گندم است و توسط دو نوع قارچ ایجاد می‌ شود، از نشانه های این بیماری کوتاه بودن گیاه مبتلا شده نسبت به گیاهان دیگر است و رنگ بوته ها سبز مایل به آبی و خاکستر میباشد.
5. سیاهک ساقه و برگ گندم: این بیماری قارچی می‌ تواند آسیب های زیادی به محصولات وارد کند و از علائم این بیماری وجود هاگدان در زیر پوست گیاه ظاهر میشود که قابلیت پاره شدن دارند و پس از پاره شدن به گیاهان دیگر حمله می‌ کنند.
6. سیاهک ناقص گندم: این بیماری قارچی اولین بار در هندوستان گزارش شده است، این بیماری در هنگام گل دادن گندم رخ میدهد و تمام دانه های گندم را آلوده نمی‌ کند و دانه های آلوده شده اندازه کوتاه تری نسبت به بقیه دانه ها دارند.

مقاله پیشنهادی: تاثیر هرس فرم دهی سیب در بهبود عملکرد درختان

سفیدک سطحی گندم:

یکی دیگر از بیماری های گندم سفیدک سطحی یا سفیدک پودری است که توسط قارچ ایجاد می‌ شود. آب و هوای مورد نیاز برای شیوع این بیماری معتدل و مرطوب است و در صورت شیوع خسارت های قابل توجهی را به مزرعه وارد می‌ کند. از علائم شیوع این بیماری به پدید آمدن لایه سفید مایل به خاکستری در سطح بالایی برگ، زرد شدن برگ ها ریز زودهنگام آنها و حمله به اندام های هوایی گیاه و از بین بردن آنها. دمای مورد نیاز این قارچ برای توسعه و گسترش 15 تا 20 درجه است و اگر محیط رطوبت داشته باشد رشد آن بیشتر می‌ شود.

نکته: این قارچ نوعی انگل است و از نقطه شروع به تغذیه از میزبان می‌ کند و به تدریج به تمام نقاط گیاه سرایت کرده و گیاه را درگیر می‌ کند.

نحوه جلوگیری از بیماری سفیدک سطحی:

• کشت گیاهان مقاوم و شرایط مناسب برای گردش هوا.
• استفاده از قارچ کش ها مانند: پنکونازول، ترکیبات مسی، کاپیتان، سولفور، اگروسیب

سپتوریای گندم:

سپتوریای برگ گیاه از رایج ترین بیماری های گندم است، این ویروس منشا قارچی دارد و توسط باد و باران به اطراف منتقل می‌ شود و خسارت های زیاد و قابل توجهی را برای مزارع گندم وارد می کند.

از علائم این بیماری می‌ توانیم به پدید آمدن لکه های بیضی یا نواری که طیف رنگی قهوه ای دارند اشاره کنیم، مرکز این لکه ها تیره است که نشان دهند اندام های قارچ است، این اندام ها میتوانند عملیات باردهی را انجام دهند. اگر گیاه به شدت درگیر این بیماری باشد کل سطح برگ به رنگ تیره در می‌ آید و مقدار کمی از برگ رنگ سبز خود را دارد.

پاخوره ریشه گندم:

بیماری پاخوره ریشه گندم از دیگر بیماری های گندم است که منشا قارچی دارد و اندام مورد حمله این بیماری ریشه و طوقه گندم است. این قارچ در خاک زندگی میکند و از بقایای آلوده گیاهان، به گیاهان دیگر منتقل میشود.

دمای مورد نیاز برای گسترش این قارچ بین 10 تا 20 درجه سانتیگراد است و رطوبت هم به گسترش آن کمک میکند. از علائم این بیماری تیره شدن ریشه و طوقه، کوتاهی بوته، ضعیف و شکنندگی گیاه، دانه های چروک شده است.

پیشگیری های لازم برای جلوگیری از ابتلا به بیماری:

• رعایت بهداشت مزرعه و شخم زدن مزرعه از هر برداشت.
• استفاده از ارقام گندم مقاوم.
• تناوب زراعی؛ ایجاد تناوب با گیاهان غیر میزبان.
• استفاده از سموم دیفنوکونازول و تریادیمنول برای ضدعفونی کردن بذر ها.
• کنترل علف های هرز و ازبین بردن گیاهان خودرو.
• شخم عمیق برای دفع گیاهان آلوده شده  در خاک.
• جلوگیری از مصرف زیاد کوهای شیمایی.
• از سری نکاتی هستند ‌که به کشاورزان کمک می‌ کنند که مزارع گندم سالم و باکیفیت را داشته باشند.

نقل قول:

Crop protection measures against pests and especially diseases are usually necessary to protect the wheat crop’s health, yield, and grain quality. Wheat is susceptible to more than 30 diseases caused by fungi, viruses, and bacteria. “source“

ترجمه: اقدامات حفاظتی محصول در برابر آفات و به ویژه بیماری ها معمولاً برای محافظت از سلامت، عملکرد و کیفیت دانه گندم ضروری است. گندم در برابر بیش از 30 بیماری ناشی از قارچ ها، ویروس ها و باکتری ها حساس است.

سوالات متداول: