
آفات درخت انگور: راهنمای متخصصین برای محافظت از تاکستانهای شما
آفات درخت انگور میتوانند تا ۵۰ درصد از محصول تاکستانها را از بین ببرند و خسارتهای اقتصادی جبرانناپذیری به بار آورند. از زمان ورود آفت مخرب فیلوکسرا به اروپا در دهه ۱۸۶۰، این آفات همواره یکی از بزرگترین تهدیدها برای تاکستانها به شمار میروند.
انواع آفات درخت انگور، از جمله کرم خوشهخوار با بالهای ۱۲ تا ۱۳ میلیمتری و زنجره مو با طول ۲۴ تا ۳۰ میلیمتری، میتوانند به برگها، خوشهها و حتی ریشههای مو آسیب برسانند. به علاوه، این آفات با ایجاد گال روی برگها و تغییر رنگ آنها، فرآیند فتوسنتز را مختل میکنند. در این مقاله، ما به بررسی دقیق انواع آفات مخرب درخت انگور، نحوه شناسایی آنها و روشهای مؤثر مبارزه با این آفات خواهیم پرداخت. همچنین، راهکارهای عملی برای محافظت از تاکستانها را با تکیه بر روشهای نوین مدیریت آفات ارائه خواهیم کرد.
گروه آفت | نام آفت | ویژگیهای ظاهری | آسیبهای وارد شده | راهکارهای کنترل/پیشگیری |
---|---|---|---|---|
آفات حشرهای | کرم خوشهخوار انگور (Lobesia botrana) | بالهای 12-13 میلیمتری؛ لارو در سه نسل با اندازههای متفاوت | حمله به جوانههای گل و غنچهها (نسل اول)، تغذیه از گوشت غوره (نسل دوم) و آسیب به انگور رسیده (نسل سوم)؛ ایجاد تارهای مخرب روی خوشهها؛ تغییر رنگ و چروکیدگی میوه | سمپاشی در سه دوره (پیش از باز شدن گلها، در زمان غوره، هنگام آبدار شدن میوه)؛ استفاده از کنترل بیولوژیک مانند باکتری Bt |
آفات حشرهای | زنجره مو (Cicadatra ochreata) | طول بدن 24-30 میلیمتری؛ رنگ سبز روشن | تخمریزی روی سرشاخههای مو و ایجاد برآمدگی؛ آسیب به ریشهها از طریق تخمهای فرو رفته که منجر به ضعف تدریجی تاک (در برخی مناطق خسارت تا ۹۰ درصد) میشود | کنترل بیولوژیک (استفاده از دشمنان طبیعی مثل کفشدوزکها)؛ سمپاشی به موقع؛ اقدامات مکانیکی جهت کاهش آسیب ریشهای |
آفات مکنده | شتهها و کنههای نمدی | ایجاد گالها و تغییرات رنگی روی برگها | مکیدن شیره گیاهی، اختلال در فرآیند فتوسنتز؛ بروز علائمی مانند کوتولگی، زردی و خشکی برگها | استفاده از سموم مناسب و کنترل مکانیکی؛ تقویت سلامت گیاهان برای مقاومت بهتر |
آفات ریشه | فیلوکسرا (Phylloxera vitifoliae) | ایجاد گال روی برگها و ریشهها؛ آفتی بسیار حساس برای ارقام معمولی مو (Vitis vinifera) | آسیب جدی به سیستم ریشهای؛ کاهش جذب مواد غذایی و آب؛ زمینهساز ورود پاتوژنها از طریق زخمهای ایجادشده | استفاده از ارقام مقاوم؛ اقدامات پیشگیرانه مثل بهبود طراحی تاکستان و تقویت خاک؛ کنترل بیولوژیک و سمپاشی مناسب |
آفات ریشه | کرم سفید ریشه (Polyphylla olivieri) | فعالیت تا سه سال در خاک؛ نشانه بارز: خاک اره قهوهای اطراف ریشههای تاک | تغذیه از ریشههای نازک در ابتدا و سپس رشد به سمت ریشههای عمده؛ ضعف تدریجی گیاه و در نهایت کاهش قدرت جذب آب و مواد غذایی | شناسایی زودهنگام آفت؛ کنترل مکانیکی (مثل شخم عمیق خاک)؛ سمپاشی به موقع بر اساس تشخیص آسیب |
انواع آفات درخت انگور مخرب و شناسایی آنها
تاکستانهای انگور همواره با تهدید آفات متعددی مواجه هستند که هر کدام با روش خاصی به این گیاه آسیب میرسانند. شناخت دقیق این آفات و علائم خسارت آنها، اولین گام در محافظت از تاکستانها محسوب میشود.

آفات حشرهای: کرم خوشهخوار و زنجره مو
کرم خوشهخوار انگور (Lobesia botrana) یکی از مخربترین آفات درخت انگور است. حشره بالغ شبپرهای با عرض بال ۱۲ تا ۱۳ میلیمتر و طول ۵ تا ۱۰ میلیمتر میباشد. بالهای جلویی به رنگ خرمایی مایل به بور با دو نوار روشن عرضی است. لاروهای این آفت در سه نسل متوالی خسارت میزنند: نسل اول به جوانههای گل و غنچهها حمله میکند، نسل دوم از گوشت غورهها تغذیه کرده و باعث خاکی رنگ شدن و چروکیدگی آنها میشود، و نسل سوم از انگورهای رسیده تغذیه میکند. محل فعالیت آفت با تارهایی روی خوشه مشخص است که زمینه را برای بیماریهای قارچی فراهم میکند.
زنجره مو (Cicadatra ochreata) آفت مهم دیگری است که طول بدن آن ۲۴ تا ۳۰ میلیمتر و رنگ بدن سبز روشن میباشد. حشره بالغ روی سرشاخههای مو تخمریزی میکند که باعث برآمدگی و شکنندگی سرشاخهها میشود. پورههای آفت پس از خروج از تخم، داخل خاک شده و روی ریشههای مو مستقر میگردند و با تغذیه شدید از شیره ریشه، باعث ضعف تدریجی تاک میشوند. خسارت این آفت در برخی مناطق تاکستانی تا ۹۰ درصد میرسد.
نقل و قول ویکی پدیا
بهطور کلی چرخهٔ زندگی جیرجیرکها چندین سالهاست و اکثر این دوره به صورت لارو و زیر زمین سپری میشود. حشرهٔ نابالغ با سوراخ کردن ریشهٔ گیاه و مکیدن شیرهٔ آن تغذیه میکند. در بعضی گونهها زمان زیادی تا بلوغ و جیرجیرک شدن صرف میشود. از جمله magicicada از آمریکای شمالی که به علت چرخهٔ حیات ۱۷ سالهاش شهرت دارد.
همه چیز در مورد آفت زنجره انگور (زنجره مو)
آفات مکنده: شتهها و کنههای نمدی
شتهها و کنهها با مکیدن شیره گیاهی خسارت میزنند. کنههای نمدی روی برگها گالهای نمدمانند ایجاد میکنند که در فرآیند فتوسنتز اختلال ایجاد میکند. شپشک آردآلود نیز از آفات مکنده است که باعث کوتولگی، زردی، بدشکلی و در نهایت خشکی برگها میشود.
آفات ریشه: فیلوکسرا و کرم سفید ریشه
فیلوکسرای مو (Phylloxera vitifoliae) یکی از مهمترین و معروفترین آفات درخت انگور در جهان است که در سال ۱۸۶۰ از آمریکا وارد اروپا شد. این آفت گالهایی روی برگ و ریشه ایجاد میکند. ارقام معمولی مو (Vitis vinifera) به این آفت بسیار حساس هستند.
کرم سفید ریشه (Polyphylla olivieri) آفت مخربی است که تا سه سال در خاک زندگی میکند و از ریشه گیاهان مختلف تغذیه میکند. علامت بارز وجود این آفت، خاک اره قهوهای در خاک اطراف درخت است. لاروها ابتدا ریشههای نازک را هدف قرار میدهند و سپس به تدریج به درخت و پوست آن حمله میکنند.
علائم ظاهری آسیب آفات درخت انگور در برگ و میوه
در برگها میتوان علائمی همچون زردی، برآمدگیهای گال مانند، پیچخوردگی و خشکیدگی را مشاهده کرد. در کنه نمدی، گالهای نمدمانند روی سطح پشتی برگها قابل تشخیص است. در میوهها، تارهای خاکستری روی خوشهها، چروکیدگی و رنگ خاکی دانهها، میوههای ریز و عدم رشد کافی از علائم آشکار آلودگی به آفات هستند. کرم خوشهخوار همچنین شرایط را برای رشد قارچ Botrytis cinerea فراهم میکند که باعث پوسیدگی خاکستری در خوشهها میشود.
مکانیسم خسارتزایی آفات درخت انگور به تاکستان

آفات درخت انگور با مکانیسمهای پیچیده و متنوعی، خسارتهای جدی به تاکستانها وارد میکنند. این مکانیسمها فراتر از آسیبهای ظاهری بوده و گاه تأثیرات مخربی بر کل سیستم گیاهی دارند.
آسیبهای مستقیم به میوه و کاهش کیفیت محصول
کرم خوشهخوار با تغذیه از گوشت و پوست انگور، باعث ترکخوردگی و آسیب مستقیم به میوه میشود. لاروهای این آفت با ایجاد تارهایی روی خوشهها، پوست میوه را به رنگ خاکی تغییر داده و باعث چروکیدگی و ریزش حبهها میشوند. شپشک آردآلود نیز با تغذیه از میوه، سبب کاهش بازارپسندی محصول شده و ترشح عسلک توسط این آفت مانع تبخیر آب حبهها میشود که به سیاهشدگی و پوسیدگی کشمش منجر میگردد. در واقع، این آسیبها به کاهش کیفیت و کمیت محصول تا ۴۰-۵۰ درصد میانجامد.
صدمات ساختاری به شاخه و تنه درخت
زنجره مو هنگام تخمریزی روی سرشاخهها، برآمدگیهایی ایجاد میکند که باعث شکنندگی و ضعف این قسمتها میشود. این سرشاخهها اغلب رشد ضعیفی داشته و گاهی کاملاً خشک میشوند. همچنین، آفات ساقهخوار با تغذیه از شاخهها به بافتهای آوندی آسیب رسانده و مسیر انتقال آب و مواد غذایی را مختل میکنند که در نهایت به خشک شدن کامل تاک میانجامد.
تأثیر آفات درخت انگور بر سیستم ریشهای و جذب مواد غذایی
فیلوکسرا، خطرناکترین آفت ریشه انگور، با تغذیه از ریشهها و ایجاد گال، ظرفیت سیستم ریشهای را کاهش داده و بافتها را مستعد زخم توسط پاتوژنها میکند. پورههای زنجره مو نیز پس از خروج از تخم، داخل خاک شده و با فرو بردن خرطوم خود در نسج ریشه، شروع به تغذیه شدید میکنند که باعث ضعیف شدن تدریجی پایه مو و در نهایت خشک شدن آن میگردد. از سوی دیگر، کرم سفید ریشه با تغذیه از ریشهها باعث میشود گیاه نتواند مواد غذایی و آب مورد نیاز خود را دریافت کند.
انتقال بیماریهای ثانویه توسط آفات
آفات درخت انگور علاوه بر خسارات مستقیم، بیماریهای ثانویه را نیز منتقل میکنند. زخمهای ایجاد شده توسط آفات، راه را برای ورود قارچها و ویروسها هموار میکند. به طور کلی، خوشههای آلوده به کرم خوشهخوار مورد حمله قارچها قرار گرفته و آسیبهای ثانویه را به وجود میآورند. زنجرکها نیز ناقل برخی از ارگانیسمهای بیماریزا هستند و خسارات ثانویه سنگینتری به گیاه وارد میکنند که به صورت لکههای کلروز کوچک روی برگها و قرمز شدن زاویهای برگ نمایان میشود.
روشهای پیشگیری از آفات درخت انگور
پیشگیری از آفات انگور به مراتب کمهزینهتر و موثرتر از درمان آنها است. باغداران موفق با بهکارگیری روشهای پیشگیرانه مناسب، میتوانند خسارت ناشی از آفات را به حداقل برسانند و محصولی با کیفیت بالا برداشت کنند.
طراحی اصولی تاکستان و فاصلهگذاری مناسب
طراحی صحیح تاکستان، پایه اصلی پیشگیری از آفات درخت انگور است. فاصلهگذاری مناسب بین درختان انگور (معمولاً فاصله بین ردیفهای کاشت برابر با ارتفاع تاج تاکها) باعث گردش بهتر هوا و کاهش رطوبت میشود که از رشد بسیاری از آفات و بیماریها جلوگیری میکند. همچنین، جهت ردیفهای کاشت باید با توجه به جهت وزش باد، شیب زمین و دریافت حداکثر نور خورشید تعیین شود.
برای محافظت بهتر، میتوان از تورهای مخصوص تاکستان استفاده کرد که علاوه بر جلوگیری از ورود پرندگان، آفات بزرگتر مانند پروانه، مگس و سایر حشرات ناقل بیماری را نیز دور نگه میدارد. این تورها با ایجاد محیطی کنترلشده، نیاز به آفتکشها را کاهش میدهند.
هرس صحیح و بهموقع شاخههای آلوده
هرس منظم، نقش بسزایی در کنترل آفات درخت انگور دارد. با حذف شاخههای خشک، بیمار و آلوده، احتمال شیوع آفتها و بیماریها کاهش مییابد. هرس صحیح همچنین باعث بهبود جریان هوا و نفوذ نور به درون درخت میشود که خود عاملی برای جلوگیری از بیماریهای گیاهی است.
بهترین زمان برای هرس زمستانه، پس از ریزش برگها و قبل از شروع فصل بهار است. در این زمان، شاخههای آلوده، خشک و ضعیف باید حذف شوند. همچنین هرس تابستانه برای کنترل رشد و جلوگیری از رشد بیرویه شاخههای غیرضروری انجام میشود که به کاهش تراکم برگ و بهبود تهویه کمک میکند.
تقویت خاک و تغذیه مناسب درختان انگور
تغذیه مناسب درختان انگور، مقاومت آنها را در برابر آفات افزایش میدهد. کوددهی صحیح و بهموقع با استفاده از کودهای آلی و شیمیایی مناسب، به افزایش سلامت درختان و مقاومت آنها در برابر آفات کمک میکند.
برای تقویت خاک، استفاده از ۵ کیلوگرم کود حیوانی کاملاً پوسیده در هر چاله به صورت چالکود در اواخر زمستان و همچنین ۵ تن ورمی کمپوست در هکتار (معادل ۲ کیلوگرم در هر چاله) توصیه میشود. کودهای دارای پتاسیم بالا باعث افزایش مقاومت درختان در برابر بیماریهای قارچی میشوند.
استفاده از ارقام مقاوم به آفات
انتخاب ارقام مقاوم، یکی از موثرترین روشهای پیشگیری از آفات درخت انگور است. ارقامی مانند انگور ترکمن، معمولاً مقاومت خوبی در برابر بیماریهای قارچی مانند پودری و خاموشی دارند. همچنین، انگور بلک سیدلس نیز مقاومت قوی در برابر بیماریهای قارچی از خود نشان میدهد.
انگور اصلاح شده دیرگل نیز مقاومت بسیار عالی نسبت به آفات و بیماریهای انگور دارد و از طرفی محصول تولید شده از این درخت انگور تجاری و بازارپسند است. در انتخاب نهال انگور، مشورت با کارشناسان محلی و متخصصان باغبانی برای یافتن بهترین رقم متناسب با شرایط اقلیمی منطقه ضروری است.
مبارزه با آفات درخت انگور: روشهای مؤثر کنترل

پس از شناسایی آفات درخت انگور، اتخاذ روشهای کنترلی مناسب گام حیاتی برای نجات محصول است. امروزه، باغداران حرفهای ترکیبی از روشهای مختلف را برای مدیریت آفات تاکستانها به کار میگیرند تا حداکثر اثربخشی با حداقل آسیب زیستمحیطی حاصل شود.
کنترل بیولوژیک با استفاده از دشمنان طبیعی
بهرهگیری از دشمنان طبیعی آفات، روشی دوستدار محیطزیست برای کنترل آفات درخت انگور است. کاربرد باکتری Bacillus thuringiensis (Bt) با میزان مصرف ۲ در هزار، برای کنترل لاروهای کرم خوشهخوار در سنین پایین بسیار موثر است. این باکتری پس از خورده شدن توسط لارو، با تولید توکسین، دستگاه گوارش آن را تخریب میکند. همچنین، کفشدوزک کریپتولموس یکی از شکارچیان طبیعی شپشک آردآلود است که میتواند جمعیت این آفت را کنترل کند.
سمپاشی اصولی: زمانبندی و انتخاب سموم مناسب
سمپاشی زمانی موثر است که با اصول علمی و در زمان مناسب انجام شود. برای کنترل کرم خوشهخوار، سمپاشی باید در سه نوبت انجام گیرد:
- نوبت اول: قبل از باز شدن گلها
- نوبت دوم: در زمان غورهها
- نوبت سوم: هنگام آبدار شدن میوهها
سموم مجاز و موثر برای کنترل آفات درخت انگور عبارتند از فوزالن ۳۵٪ به میزان ۱/۵ در هزار، تریکلروفن ۱ تا ۱/۵ در هزار، اسپینوساد ۲۴٪ به میزان ۰/۲۵ در هزار، لوفنورون+فنوکسی کارب ۱۰/۵٪ به مقدار ۰/۳ در هزار و متوکسی فنوزاید ۰/۷۵ در هزار.
پس از سمپاشی باید نکات ایمنی رعایت شود، از جمله عدم حضور در محل تا خشک شدن کامل سموم (۵ تا ۱۰ ساعت)، جلوگیری از حضور کودکان و افراد مبتلا به بیماریهای تنفسی، و شستشوی سطوح مانند سینک با مواد شوینده.
روشهای مکانیکی و فیزیکی مبارزه با آفات درخت انگور
استفاده از تلههای فرمونی یکی از موثرترین روشهای فیزیکی برای کنترل آفات درخت انگور است. برای پایش جمعیت، معمولاً ۲ تا ۳ تله در هر هکتار تاکستان نصب میشود، اما اگر هدف کنترل جمعیت از طریق اخلال در جفتگیری باشد، بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ پخشکننده فرمونی در هر هکتار مورد نیاز است. این تلهها باید ۲ تا ۳ هفته قبل از شروع پرواز شبپرهها در ارتفاع ۱/۵ تا ۲ متری نصب شوند.
علاوه بر این، شخم عمیق خاک و استفاده از یخآب زمستانه برای از بین بردن شفیرههای زمستانگذران موثر است. سوزاندن علفهای هرز و برگهای خشک در پاییز نیز به کاهش جمعیت آفات کمک میکند.
مدیریت تلفیقی آفات (IPM) در تاکستانها
مدیریت تلفیقی آفات (IPM)، رویکردی جامع و پایدار برای کنترل آفات درخت انگور است که با ترکیب روشهای مختلف، بهترین نتیجه را با کمترین تأثیر منفی بر محیطزیست ارائه میدهد. این روش در تاکستانها با موفقیت اجرا شده است. طبق پروژههای انجام شده در کاشمر، سیستم مدرسه در مزرعه با رویکرد IPM، باغداران را با روشهای عملی مبارزه با آفاتی چون سفیدک انگور و شپشک آردآلود آشنا میکند.
در سیستم IPM، ابتدا پایش دقیق جمعیت آفات صورت میگیرد، سپس مناسبترین ترکیب روشهای کنترلی به کار گرفته میشود. از آنجا که کرم خوشهخوار چرخه زیستی چندنسلی دارد، کنترل آن باید بر اساس اصول IPM انجام شود تا ضمن حفظ کیفیت محصول، اثرات زیستمحیطی به حداقل برسد.
رویکرد | اقدامات و توصیهها |
---|---|
طراحی اصولی تاکستان | فاصلهگذاری مناسب بین درختان (معمولاً فاصله برابر با ارتفاع تاج تاک) تعیین جهت ردیفها بر اساس جهت وزش باد و دریافت حداکثر نور خورشید استفاده از تورهای حفاظتی برای جلوگیری از ورود آفات بزرگتر مانند پرندگان، پروانه و مگس |
هرس و پاکسازی تاکستان | اجرای هرس صحیح و بهموقع (هرس زمستانه پس از ریزش برگها و هرس تابستانه جهت کنترل رشد شاخههای غیرضروری) حذف شاخههای خشک، آلوده و آسیبدیده جهت کاهش شیوع آفات و بیماریهای همراه |
تقویت خاک و تغذیه گیاه | استفاده از کودهای آلی (مانند چالکود با ۵ کیلوگرم کود حیوانی پوسیده در هر چاله و ورمی کمپوست به میزان ۵ تن در هکتار) کوددهی منظم جهت افزایش مقاومت درختان در برابر بیماریهای قارچی و آفات توجه به تامین مواد غذایی مناسب برای تقویت سیستم ریشهای و افزایش مقاومت گیاه در مقابل آفات |
انتخاب ارقام مقاوم | استفاده از ارقام مقاوم به بیماریهای قارچی و آفات مانند انگور ترکمن، بلک سیدلس و انگور اصلاح شده دیرگل مشورت با کارشناسان محلی جهت انتخاب بهترین رقم متناسب با شرایط اقلیمی منطقه |
کنترل آفات درخت انگور (روشهای ترکیبی) | کنترل بیولوژیک: بهرهگیری از دشمنان طبیعی آفات درخت انگور (مثلاً استفاده از باکتری Bt برای کنترل لارو کرم خوشهخوار و کفشدوزکها برای کنترل شپشک آردآلود) سمپاشی اصولی: اجرای سمپاشی در زمانهای مناسب با استفاده از سموم مجاز (فوزالن، تریکلروفن، اسپینوساد، لوفنورون+فنوکسی کارب، متوکسی فنوزاید) روشهای مکانیکی: استفاده از تلههای فرمونی، شخم عمیق خاک، سوزاندن برگهای خشک در پاییز |
نتیجهگیری
محافظت از تاکستانها در برابر آفات، نیازمند رویکردی جامع و علمی است. همانطور که در این مقاله بررسی کردیم، شناخت آفات درخت انگور، از کرم خوشهخوار گرفته تا فیلوکسرا، نخستین گام برای مدیریت موفق آنهاست. روشهای پیشگیرانه مانند طراحی اصولی تاکستان، هرس بهموقع و تغذیه مناسب درختان، پایههای اساسی محافظت از محصول هستند. بنابراین، ترکیب این روشها با کنترل بیولوژیک و سمپاشی اصولی، راهکاری موثر برای کاهش خسارات آفات درخت انگور محسوب میشود.
تجربه نشان داده است باغدارانی که از روشهای نوین مدیریت آفات استفاده میکنند، تا ۷۰ درصد کاهش خسارت را گزارش کردهاند. بنابراین، آگاهی از این روشها و اجرای صحیح آنها، کلید موفقیت در محافظت از تاکستانهاست.
سوالات متداول
استفاده از دشمنان طبیعی مانند کفشدوزکها، هرس منظم، تقویت خاک با کودهای آلی و استفاده از تلههای فرمونی از روشهای موثر کنترل طبیعی آفات انگور هستند.
علائم شامل وجود تارهای خاکستری روی خوشهها، چروکیدگی و تغییر رنگ حبهها به خاکی، و ریزش دانههای انگور است. همچنین ممکن است پوسیدگی خاکستری در خوشهها مشاهده شود.
سمپاشی باید در سه نوبت انجام شود: قبل از باز شدن گلها، در زمان غورهها، و هنگام آبدار شدن میوهها. زمانبندی دقیق بسته به نوع آفت و شرایط اقلیمی متفاوت است.
بله، استفاده از ارقام مقاوم مانند انگور ترکمن یا بلک سیدلس که در برابر بیماریهای قارچی مقاوم هستند، یکی از موثرترین روشهای پیشگیری از آفات محسوب میشود.
IPM شامل پایش دقیق جمعیت آفات، استفاده از روشهای کنترل بیولوژیک، مکانیکی و شیمیایی به صورت ترکیبی، و آموزش باغداران در زمینه روشهای عملی مبارزه با آفات است. این رویکرد به دنبال کنترل آفات با کمترین آسیب زیستمحیطی است.
مقاله بشدت مفید و خوبی بود. خسته نباشید
خیلی خیلی ممنونم بابت سایت جامع و کاملتون
بهترین مقاله ای بود که راجع به آفات درخت انگور مطالعه کردم. خیلی ممنونم از زومکشت
خیلی خوب بود
عالی بود خسته نباشید…
مثل همیشه عالی و صحیح متشکرم