آبیاری لوبیا یکی از مهمترین عوامل موفقیت در کشت این محصول است. آیا می‌دانستید برای رسیدن به حداکثر تولید، گیاه لوبیا به ۳۶۰ تا ۵۰۰ میلیمتر آب خاک در طول فصل رشد نیاز دارد؟
لوبیا از گیاهان آبدوست محسوب می‌شود و تأمین رطوبت مورد نیاز آن تاثیر بسزایی در افزایش عملکرد محصول دارد. مطالعات نشان می‌دهد که مدیریت آبیاری احتمالاً مهمترین عامل مؤثر بر عملکرد کیفی و کمی لوبیا است. همچنین بین انواع مختلف لوبیا تفاوت‌هایی در نیاز آبی وجود دارد؛ به عنوان مثال، لوبیا سبز به حدود ۲.۵ تا ۳.۸ سانتی‌متر آب در هفته نیاز دارد. تحقیقات و تجربه نشان می‌دهند که لوبیا در خاک لومی به هر ۶ تا ۸ روز آبیاری نیازمند است. علاوه بر این، حساس‌ترین مرحله رشد لوبیا به تنش آبی از ابتدای گلدهی تا مرحله تشکیل غلاف می‌باشد.
در این مقاله، به بررسی جامع آبیاری لوبیا از زمان کاشت تا برداشت محصول خواهیم پرداخت تا بتوانید عملکرد بهینه را در مزرعه خود به دست آورید.
نیاز آبیاری لوبیا در مراحل مختلف رشد
دانستن نیاز آبی گیاه لوبیا در مراحل مختلف رشد، کلید موفقیت در دستیابی به عملکرد مطلوب است. با درک دقیق این نیازها می‌توانید مصرف آب را مدیریت کرده و از هدررفت منابع آبی جلوگیری کنید.
| مرحله رشد | نیاز آبی (میلیمتر) | دور آبیاری (روز) | نکات کلیدی |
|---|---|---|---|
| کاشت تا جوانه‌زنی | 300 – 700 | 15 – 25 | آبیاری بلافاصله پس از کاشت در خشکه‌کاری، جلوگیری از خشکی بیش از حد خاک |
| گلدهی تا غلاف‌دهی | 360 – 500 | 3 – 5 | حساس‌ترین مرحله به تنش آبی، اجتناب از خشک شدن خاک برای جلوگیری از ریزش گل |
| قبل از برداشت | – | قطع 10 روز قبل | آبیاری آخر فصل زمان رسیدن را به تأخیر می‌اندازد |
میزان آب مورد نیاز در طول فصل
گیاه لوبیا به‌طور متوسط در هر هکتار و در طول فصل رشد، به ۷ تا ۸ هزار متر مکعب آب نیاز دارد. این در حالی است که بسیاری از کشاورزان با استفاده از روش‌های سنتی، بیش از ۱۵ هزار متر مکعب برای آبیاری لوبیا در طول فصل رشد برای هر هکتار مصرف می‌کنند. بسته به طول دوره رشد لوبیا (زودرس یا دیررس)، این گیاه به ۳۰۰ تا ۷۰۰ میلیمتر آب نیاز دارد. برای رسیدن به حداکثر تولید، لوبیا به ۳۶۰ تا ۵۰۰ میلیمتر از آب خاک در طول فصل رشد احتیاج دارد. نکته مهم این است که ارقام زودرس‌تر، طبیعتاً نیاز آبی کمتری دارند.
تأثیر نوع خاک بر نیاز آبی لوبیا
نوع خاک تأثیر مستقیمی بر نیاز آبی و دور آبیاری لوبیا دارد. در خاک‌های با بافت سبک‌تر، آبیاری هر ۳ تا ۴ روز و در خاک‌های با بافت سنگین‌تر هر ۵ تا ۸ روز توصیه می‌شود. در خاک‌های با بافت متوسط، به دلیل نفوذپذیری بیشتر و تبخیر بالاتر، نیاز آبی نسبت به خاک‌های نیمه سنگین بیشتر است. عمق خاک و ظرفیت نگهداشت آب نیز بر زمان و دور آبیاری تأثیرگذار هستند. هرچه ظرفیت نگهداشت آب در خاک بیشتر باشد، دور آبیاری باید طولانی‌تر در نظر گرفته شود.
نقش تبخیر و تعرق در مصرف آب
تبخیر و تعرق عامل اصلی مصرف آب در مزارع لوبیا است. با توجه به اقلیم خشک ایران، حدود ۷۰ درصد از آب مصرفی از طریق تبخیر از دست می‌رود. مصرف آب یا تبخیر-تعرق روزانه لوبیا به عوامل متعددی بستگی دارد:
- مرحله رشد گیاه
- شرایط آب و هوایی منطقه
- میزان رطوبت قابل دسترس در خاک
- تنش‌های ناشی از بیماری‌ها و آفات
- میزان حاصلخیزی خاک
با افزایش دما و کاهش رطوبت نسبی، مقدار آب آبیاری باید بیشتر و دور آبیاری کوتاه‌تر شود، در غیر این صورت گیاه دچار تنش شده و عملکرد کاهش می‌یابد.
تفاوت نیاز آبیاری در لوبیا چیتی و سبز
نوع تیپ لوبیا در میزان مصرف آب روزانه تأثیر دارد. هرچه بوته لوبیا بزرگ‌تر و پر برگ‌تر باشد، میزان مصرف آب آن نیز بیشتر است. لوبیا سبز به آبیاری متوسط نیاز دارد و خاک بسیار مرطوب را نمی‌پسندد. برخی انواع لوبیا مانند لوبیا کلیوی دارای سیستم ریشه نسبتاً ضعیفی هستند، در حالی که لوبیا چشم بلبلی بهترین سیستم ریشه را در مقایسه با لوبیا معمولی دارد. لوبیا چیتی نیز مانند سایر انواع، حساس‌ترین مرحله‌اش به تنش آبی از آغاز گلدهی تا مرحله تشکیل غلاف است.
روش‌های آبیاری لوبیا و مقایسه آنها
انتخاب روش آبیاری لوبیا مناسب، نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت کاشت لوبیا دارد. امروزه با توجه به محدودیت منابع آبی، استفاده از روش‌های نوین آبیاری اهمیت بیشتری یافته است.
| روش آبیاری | مصرف آب (متر مکعب/هکتار) | راندمان | مزایا | معایب |
|---|---|---|---|---|
| غرقابی | 15,000 | پایین | ساده و ارزان | هدررفت آب بالا |
| بارانی | 10,000 | متوسط (40% صرفه‌جویی) | توزیع یکنواخت، مناسب اراضی شیب‌دار | خطر بیماری‌های قارچی، هدررفت در باد |
| قطره‌ای | 8,000 | بالا (36% ماده خشک/متر مکعب) | کاهش بیماری قارچی، صرفه‌جویی آب | هزینه اولیه بالا (2.7 برابر رین فلت) |
1.آبیاری سطحی لوبیا (کرتی، نواری، نشتی)
آبیاری سطحی از قدیمی‌ترین روش‌های آبیاری لوبیا است که شامل سه روش اصلی می‌شود. در روش کرتی، مزرعه به قطعاتی با ارتفاع حدود ۱۲ سانتی‌متر تقسیم می‌شود. عرض کرت‌ها نباید از ۴۰ متر بیشتر باشد و طول آن بین ۲۰ تا ۱۰۰ متر متغیر است. آبیاری نواری شبیه روش کرتی است با این تفاوت که نوارها دارای شیب ۰.۲ تا ۰.۶ درصد بوده و استفاده از ادوات کشاورزی در آن ساده‌تر است. در روش نشتی (جوی و پشته)، فاصله دو پشته بین ۸۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر بوده و لوبیا در چند ردیف روی پشته کشت می‌شود.
2. آبیاری بارانی و مزایا و معایب آن
در آبیاری بارانی، آب به صورت قطرات باران روی مزرعه پاشیده می‌شود. این روش امکان آبیاری در اراضی شیب‌دار و کم‌عمق را فراهم می‌کند. اجرای آبیاری بارانی باعث کاهش حدود ۴۰ درصدی مصرف آب در مقایسه با روش سنتی می‌شود. همچنین این روش مدیریت منابع آب و توزیع یکنواخت آن را ممکن می‌سازد. از معایب آن می‌توان به افزایش احتمال بیماری‌های قارچی به دلیل مرطوب شدن اندام‌های گیاهی و هدررفت آب در صورت وزش باد اشاره کرد. بیماری سوختگی معمولی لوبیا در مناطق گرم که با این سیستم آبیاری می‌شوند، شایع‌تر است.
3. آبیاری قطره‌ای لوبیا و کاربرد آن
آبیاری قطره‌ای به دو روش سطحی و زیرسطحی قابل اجراست. در این روش، آب با فشار کم و به صورت یکنواخت در سطح مزرعه پخش می‌شود. استفاده از نوار تیپ امکان مدیریت دقیق زمان و مقدار آبیاری را فراهم می‌کند. در این روش رطوبت تنها در ناحیه ریشه حفظ شده و از خیس شدن شاخ و برگ گیاه جلوگیری می‌شود، موضوعی که در کاهش بیماری‌های قارچی نقش مهمی دارد. بهترین زمان آبیاری با نوار تیپ، صبح اول وقت قبل از طلوع آفتاب است.
مقایسه راندمان روش‌های مختلف
مقایسه میزان مصرف آب در هر روش نشان می‌دهد: در روش آبیاری غرقابی حدود ۱۵ هزار متر مکعب، در روش بارانی حدود ۱۰ هزار متر مکعب و در روش قطره‌ای حدود ۸ هزار متر مکعب آب برای کشت لوبیا در یک هکتار مصرف می‌شود. بیشترین کارایی فیزیکی آب با میانگین ۳۶۰ گرم ماده خشک به ازای هر متر مکعب آب مصرفی متعلق به روش آبیاری تیپ است که این برتری تنها ۲.۸ درصد نسبت به روش آبیاری رین فلت است. از نظر اقتصادی، هزینه اجرای سیستم آبیاری تیپ برای هر کیلوگرم لوبیا تولید شده تقریباً ۲.۷ برابر بیشتر از سیستم آبیاری رین فلت است.
برنامه‌ریزی آبیاری لوبیا در مراحل رشد گیاه
زمان‌بندی آبیاری لوبیا در هر مرحله رشد، تأثیر مستقیمی بر میزان محصول نهایی دارد. برنامه‌ریزی دقیق آبیاری می‌تواند مشکلات ناشی از بیماری‌ها و آفات را کاهش داده و شما را به حداکثر عملکرد برساند.
آبیاری پس از کاشت تا جوانه‌زنی
در روش هیرم‌کاری (نم‌کاری)، اولین آبیاری بعد از کاشت لوبیا بر اساس بافت خاک و اقلیم منطقه به فاصله ۱۵-۲۵ روز انجام می‌شود. در این مدت، بذور لوبیا جوانه زده و به مرحله دو برگی می‌رسند. خشکی زیاد پس از کاشت می‌تواند رسیدن محصول را تا ۱۵ روز به تأخیر انداخته و عملکرد را کاهش دهد. به عبارت دیگر، در کشت به صورت خشکه‌کاری، بلافاصله بعد از کاشت باید آبیاری انجام شود.
آبیاری در مرحله گلدهی و غلاف‌دهی لوبیا
حساس‌ترین مرحله لوبیا به تنش آبی از ابتدای گلدهی تا مرحله تشکیل غلاف است. کمبود آب در این دوره خسارت زیادی به لوبیا وارد می‌کند. در زمان غلاف‌دهی، معمولاً هر سه تا پنج روز یکبار باید آبیاری انجام شود. همچنین باید از خشک شدن خاک در طی دوره گلدهی اجتناب کرد، زیرا شوک ناشی از آبیاری باعث ریزش گل‌ها می‌شود.
قطع آبیاری قبل از برداشت
آخرین آبیاری باید طوری انتخاب شود که حدود ۲۵ درصد از غلاف‌های لوبیا رسیده باشد. حدود ۱۰ روز قبل از برداشت، آبیاری مزرعه قطع می‌گردد تا مزرعه برای برداشت آماده شود. باید توجه داشت که آبیاری آخر فصل، زمان رسیدن را به تأخیر می‌اندازد.
تنظیم فواصل آبیاری بر اساس اقلیم
با افزایش دما و کاهش رطوبت نسبی، باید مقدار آب آبیاری بیشتر و دور آبیاری کاهش یابد. در مناطق مرکزی ایران معمولاً به دلیل گرمای بیشتر، هر ۳-۴ روز یکبار آبیاری تکرار می‌شود، در حالی که در شرایط آب و هوایی خنک، هفته‌ای یکبار کفایت می‌کند. بهترین زمان آبیاری با نوار تیپ، صبح اول وقت قبل از طلوع آفتاب است.
نکات مدیریتی برای افزایش عملکرد محصول
مدیریت صحیح مزرعه لوبیا علاوه بر آبیاری مناسب، نیازمند توجه به جزئیات فنی دیگری است که عملکرد محصول را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
پیشگیری از بیماری‌های لوبیا ناشی از رطوبت
گیاه لوبیا در برابر بیماری‌های قارچی بسیار حساس است و چنانچه در آبیاری لوبیا شاخ و برگ آن را خیس کند، به سرعت دچار بیماری می‌شود. برای کاهش خطر بیماری‌های قارچی، از آبیاری بارانی که باعث مرطوب شدن اندام‌های گیاهی می‌شود، اجتناب کنید. استفاده از روش آبیاری قطره‌ای به دلیل عدم تماس آب با شاخ و برگ گیاه، بیماری‌های قارچی را به شدت کاهش می‌دهد. همچنین زمانی که بوته‌ها مرطوب هستند، نباید وارد مزرعه شد.
نقش تسطیح زمین و زهکشی مناسب
تسطیح زمین و کرت‌بندی مناسب قبل از کاشت لوبیا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کشت لوبیا در خاک‌های با زهکشی مناسب و جلوگیری از کوبیدگی خاک مزرعه تأثیر زیادی در جلوگیری از پوسیدگی ریشه لوبیا دارد. کشت لوبیا بر روی پشته‌ها و خاک‌دهی پای بوته‌ها موجب افزایش تولید ریشه‌های نابجا و کاهش خسارت می‌شود.
استفاده از مالچ برای حفظ رطوبت لوبیا
مالچ یا خاک‌پوش پوشش سبک و نرمی است که سطح خاک را می‌پوشاند و خاک و ریشه گیاه را محافظت می‌کند. مالچ مزایای متعددی دارد:
- جلوگیری از تبخیر رطوبت خاک تا حد قابل توجهی
- کاهش یا حذف رشد علف‌های هرز
- حفظ زهکشی خاک و کمک به افزایش رطوبت هوا
- جلوگیری از انتقال نمک و املاح به سطح خاک
در یک مطالعه تحقیقاتی، استفاده از مالچ باعث شد درصد حفظ رطوبت خاک در حدود دو برابر و دمای خاک تابستان ۸ تا ۱۳ درجه کاهش یابد.
کنترل علف‌های هرز با آبیاری هدفمند لوبیا
مشکل اصلی علف‌های هرز، رقابت آنها با گیاهان زراعی برای عناصر غذایی، نور و آب است. در روش آبیاری قطره‌ای، آبیاری موضعی ریشه گیاهان باعث خشک ماندن بقیه سطح مزرعه می‌شود که مانع رشد علف‌های هرز می‌گردد. آبیاری زیرسطحی با رساندن آب به ناحیه ریشه گیاهان اصلی، امکان رشد علف‌های هرز سطحی را کاهش می‌دهد.
نکات مهم در آبیاری شبانه لوبیا
آبیاری لوبیا در شب در صورت امکان، به‌ویژه در مورد آبیاری تحت فشار (بارانی)، باعث می‌شود قسمت‌های هوایی گیاه در طول روز رطوبت کمتری داشته و مشکلات بیماری کاهش یابد. بهترین زمان آبیاری با نوار تیپ، صبح اول وقت قبل از طلوع آفتاب است. در این زمان خاک خنک است، تبخیر وجود ندارد و تا اواسط ظهر که گرما به اوج می‌رسد، آب جذب ریشه شده و نیاز گیاه را تأمین کرده است.
نکات کلیدی آبیاری لوبیا
مدیریت صحیح آبیاری لوبیا از کاشت تا برداشت، کلید دستیابی به عملکرد بالا و کیفیت مطلوب محصول است:
• لوبیا در طول فصل رشد به ۳۶۰-۵۰۰ میلیمتر آب نیاز دارد و حساس‌ترین مرحله آن به تنش آبی از گلدهی تا غلاف‌دهی است
• آبیاری قطره‌ای با مصرف ۸ هزار متر مکعب آب در هکتار، نسبت به روش‌های سنتی ۴۰-۵۰ درصد صرفه‌جویی در مصرف آب ایجاد می‌کند
• آبیاری اول پس از کاشت ۱۵-۲۵ روز و آخرین آبیاری ۱۰ روز قبل از برداشت باید انجام شود
• استفاده از مالچ و آبیاری صبح زود، رطوبت خاک را حفظ کرده و بیماری‌های قارچی را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد
• تسطیح مناسب زمین، زهکشی کافی و جلوگیری از خیس شدن شاخ و برگ، عوامل کلیدی پیشگیری از بیماری‌ها هستند
با رعایت این اصول، می‌توانید عملکرد لوبیا را تا ۳۰ درصد افزایش داده و هزینه‌های تولید را کاهش دهید.
“Consistent soil moisture is critical during flowering and pod development in beans; water stress at these stages can drastically reduce yield.”
— University of California Agriculture and Natural Resources (UC ANR)ترجمه فارسی:
«رطوبت یکنواخت خاک در زمان گلدهی و رشد غلاف‌ها برای لوبیا بسیار حیاتی است؛ تنش آبی در این مراحل می‌تواند به‌طور چشمگیری عملکرد را کاهش دهد.»
— دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی کالیفرنیا
سوالات متداول
برای کشت لوبیا در یک هکتار به طور متوسط 7 تا 8 هزار متر مکعب آب در طول فصل رشد نیاز است. این مقدار بسته به نوع خاک، شرایط آب و هوایی و روش آبیاری متفاوت خواهد بود.
حساس‌ترین مرحله رشد لوبیا به تنش آبی از ابتدای گلدهی تا مرحله تشکیل غلاف است. کمبود آب در این دوره می‌تواند خسارت زیادی به محصول وارد کند.
آبیاری قطره‌ای برای لوبیا مناسب‌تر است زیرا باعث صرفه‌جویی در مصرف آب، کاهش بیماری‌های قارچی و افزایش کارایی مصرف آب می‌شود. این روش امکان مدیریت دقیق زمان و مقدار آبیاری را فراهم می‌کند.
برای جلوگیری از بیماری‌های قارچی در لوبیا، از خیس شدن شاخ و برگ گیاه اجتناب کنید. استفاده از آبیاری قطره‌ای، آبیاری در صبح زود و عدم ورود به مزرعه زمانی که بوته‌ها مرطوب هستند، به کاهش خطر این بیماری‌ها کمک می‌کند.
آبیاری لوبیا باید حدود 10 روز قبل از برداشت قطع شود. آخرین آبیاری باید زمانی انجام شود که حدود 25 درصد از غلاف‌های لوبیا رسیده باشند. این کار به آماده شدن مزرعه برای برداشت کمک می‌کند.
منابع خارجی :
