آیا می‌دانید کرم خوشه خوار انگور سالانه خسارت قابل توجهی به محصول انگور شما وارد می‌کند؟ این آفت مخرب با نام علمی Lobesia botrana یکی از مهم‌ترین آفات باغ‌های انگور به شمار می‌آید که سالیانه می‌تواند محصول شما را به شدت تهدید کند.
کرم خوشه خوار انگور در طول سال سه تا چهار نسل تولید می‌کند و خسارت اصلی آن از طریق تغذیه لاروها از غنچه‌های گل، خوشه‌ها و حبه‌های نارس و رسیده انگور است. اندازه این پروانه کوچک با بال‌های باز حدود ۱۲ میلیمتر و طول بدن آن حدود ۶ میلیمتر می‌باشد، اما لاروهای آن در انتهای رشد تا ۱۲ میلیمتر طول دارند. هر حشره ماده به طور متوسط حدود ۱۶۰ تخم می‌گذارد که این امر باعث تکثیر سریع و گسترش آفت می‌شود.
بیشترین خسارت این آفت مربوط به نسل‌های سوم و چهارم است که با تغذیه از انگورهای رسیده، علاوه بر آسیب مستقیم، شرایط را برای پوسیدگی توسط قارچ Botrytis cinerea و حمله حشرات دیگر مانند زنبور زرد و مگس‌ها فراهم می‌کند. همچنین، باید بدانید که خسارت این آفت در کشت آبی انگور به مراتب بیشتر از کشت دیم است.
در این مقاله با شکل‌شناسی، نحوه شناسایی، مراحل خسارت و روش‌های مؤثر برای کنترل و پیشگیری از کرم خوشه خوار انگور آشنا خواهید شد تا بتوانید از محصول ارزشمند خود محافظت کنید.
شکل‌شناسی و نحوه شناسایی کرم خوشه خوار انگور
شناخت دقیق ظاهر و ویژگی‌های کرم خوشه خوار انگور اولین قدم برای مبارزه موفق با این آفت است. با دانستن شکل‌شناسی این حشره، می‌توانید به سرعت آن را شناسایی کرده و اقدامات کنترلی مناسب را انجام دهید.
ویژگی‌های ظاهری لارو، شفیره و پروانه بالغ
پروانه بالغ کرم خوشه خوار انگور حشره‌ای کوچک با بال‌هایی به رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای است که روی آن‌ها لکه‌های تیره و روشن دیده می‌شود. طول بدن این پروانه حدود ۶ میلیمتر و عرض آن با بال‌های باز تقریباً ۱۲ میلیمتر است. لارو این آفت ابتدا به رنگ کرم تا سفید مایل به زرد بوده و سری به رنگ قهوه‌ای دارد. شفیره نیز به رنگ قهوه‌ای روشن تا تیره بوده و معمولاً درون پیله‌ای سفید رنگ قرار می‌گیرد که زیر پوست تنه، در شکاف‌های چوب یا لای برگ‌های خشک مشاهده می‌شود.
تفاوت رنگ و اندازه در مراحل مختلف رشد
لارو کرم خوشه خوار انگور در ابتدای تولد بسیار ریز بوده و طولی حدود ۱ میلیمتر دارد، اما در طول رشد به تدریج بزرگ‌تر شده و در انتهای دوره لاروی به ۱۰ تا ۱۲ میلیمتر می‌رسد. همچنین، رنگ لارو نیز با رشد تغییر می‌کند؛ به طوری که در ابتدا کرمی رنگ است، سپس به رنگ سبز روشن تغییر یافته و در نهایت قبل از تبدیل شدن به شفیره، به رنگ قهوه‌ای روشن در می‌آید. نکته قابل توجه این است که در لاروهای نسل‌های مختلف، تفاوت‌هایی در اندازه و رنگ وجود دارد، به گونه‌ای که لاروهای نسل اول معمولاً کوچکتر از نسل‌های بعدی هستند.
نحوه تشخیص تخم‌ها روی خوشه
تخم‌های کرم خوشه خوار انگور بسیار ریز و به شکل عدسی بوده و به رنگ سفید شفاف تا زرد کمرنگ دیده می‌شوند. این تخم‌ها معمولاً به صورت انفرادی روی غنچه‌ها، دم خوشه، دم میوه و یا خود حبه‌های انگور گذاشته می‌شوند. برای مشاهده تخم‌ها باید از ذره‌بین یا لوپ استفاده کرد، زیرا قطر آن‌ها کمتر از ۱ میلیمتر است. به تدریج، با نزدیک شدن به زمان تفریخ، رنگ تخم‌ها به سمت خاکستری تغییر می‌کند و سپس لارو از داخل آن خارج می‌شود.
مراحل خسارت در نسل‌های مختلف آفت
کرم خوشه خوار انگور در طول فصل رشد تاک، چرخه‌ای مخرب را طی می‌کند که هر نسل آن، خسارت خاصی به محصول وارد می‌سازد. این آفت با زمستان‌گذرانی به صورت شفیره، آماده می‌شود تا با گرم شدن هوا، چرخه زندگی خود را از سر بگیرد.
خسارت نسل اول: تغذیه از غنچه و جوانه
پروانه‌های نسل اول معمولاً از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت ظاهر می‌شوند. لاروهای این نسل پس از تفریخ، از غنچه‌های گل تغذیه کرده و با تنیدن تارهای ابریشمی، غنچه‌ها را به هم می‌چسبانند. این لاروها همچنین به جوانه‌ها و برگ‌های جوان نیز حمله می‌کنند. شدت خسارت نسل اول معمولاً کمتر از نسل‌های بعدی است، اما همین خسارت اولیه، کاهش قابل توجهی در تعداد خوشه‌ها و عملکرد نهایی ایجاد می‌کند.
خسارت نسل دوم: سوراخ کردن غوره و چروکیدگی
نسل دوم این آفت در اواخر بهار و اوایل تابستان فعال می‌شود. لاروهای این نسل به حبه‌های نارس (غوره) حمله می‌کنند. آن‌ها پوست غوره را سوراخ کرده و از گوشت داخلی آن تغذیه می‌نمایند. غوره‌های آسیب دیده دچار چروکیدگی شده و معمولاً به رنگ آبی متمایل به بنفش در می‌آیند. علاوه بر این، حبه‌های آلوده به یکدیگر چسبیده و فضای مناسبی برای رشد کپک و قارچ فراهم می‌کنند.
خسارت نسل سوم: تغذیه از انگور رسیده و پوسیدگی
بیشترین خسارت اقتصادی توسط نسل سوم آفت در اواخر تابستان و اوایل پاییز رخ می‌دهد. در این مرحله، لاروها از انگورهای رسیده تغذیه می‌کنند که منجر به پوسیدگی و ریزش حبه‌ها می‌شود. همچنین، آلودگی به کپک خاکستری (Botrytis cinerea) تشدید شده و سایر حشرات مانند مگس‌های سرکه نیز جذب خوشه‌های آلوده می‌شوند. این مرحله از خسارت، کیفیت و کمیت محصول را به شدت کاهش می‌دهد.
نقش نسل چهارم در آلودگی انباری
در مناطق گرمسیر، نسل چهارم کرم خوشه خوار نیز شکل می‌گیرد. این نسل به انگورهای باقی‌مانده روی بوته یا محصول برداشت شده حمله می‌کند. لاروهای نسل چهارم می‌توانند همراه با محصول وارد انبار شده و موجب آلودگی و خسارت به انگورهای انباری، کشمش و فرآورده‌های تهیه شده گردند. این نسل همچنین به عنوان جمعیت زمستان‌گذران برای سال بعد عمل می‌کند.
چرا کرم خوشه خوار انگور محصول را نابود می‌کند؟
خسارت کرم خوشه خوار انگور فراتر از آسیب‌های ظاهری است. این آفت با روش‌های مختلف تخریب، تأثیری ویرانگر بر محصول می‌گذارد که به نابودی کامل آن می‌انجامد.
تغذیه مستقیم از گوشت میوه
کرم خوشه خوار انگور با نفوذ به درون حبه‌ها، مستقیماً از گوشت میوه تغذیه می‌کند. لاروها حفره‌هایی در انگور ایجاد کرده و بافت داخلی را می‌خورند که باعث تخریب ساختار میوه می‌شود. هر لارو قادر است چندین حبه را آلوده کند، زیرا پس از اتمام تغذیه از یک حبه، به حبه مجاور می‌رود. این روند تغذیه، حبه‌ها را از درون تهی کرده و ظرفیت ذخیره‌سازی آب و مواد مغذی را کاهش می‌دهد.
ایجاد شرایط برای قارچ Botrytis cinerea
خسارت واقعی این آفت زمانی چند برابر می‌شود که فضای مناسب برای رشد قارچ کپک خاکستری (Botrytis cinerea) فراهم می‌آید. سوراخ‌های ایجاد شده توسط لاروها دروازه‌ای برای ورود عوامل بیماری‌زا هستند. شیره انگور نشت کرده از حبه‌های آسیب‌دیده، محیط مطلوبی برای رشد قارچ ایجاد می‌کند. این قارچ به سرعت گسترش یافته و کل خوشه را آلوده می‌سازد. در شرایط مرطوب، پوسیدگی خاکستری می‌تواند تا ۸۰٪ محصول را نابود کند.
افزایش ریزش خوشه‌ها و کاهش بازارپسندی
با پیشرفت آلودگی، حبه‌های آسیب‌دیده شروع به چروکیدگی و خشک شدن می‌کنند که منجر به ریزش از خوشه می‌شود. حتی حبه‌هایی که روی خوشه باقی می‌مانند، ظاهری نامطلوب پیدا کرده و ارزش بازاری خود را از دست می‌دهند. خوشه‌های آلوده به دلیل تارهای ابریشمی لاروها و ترشحات قارچی، چسبناک و کثیف به نظر می‌رسند که پذیرش آن‌ها در بازار را به شدت کاهش می‌دهد.
تأثیر بر کیفیت کشمش و صادرات
تأثیر مخرب کرم خوشه خوار انگور فقط به محصول تازه محدود نمی‌شود، بلکه فرآورده‌های فرآوری شده مانند کشمش را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. انگورهای آلوده، کشمش با کیفیت پایین و نامرغوب تولید می‌کنند که اغلب حاوی بقایای لاروی و آلودگی‌های میکروبی است. این مسئله به خصوص برای صادرات بسیار مشکل‌ساز است، زیرا بسیاری از کشورهای واردکننده، استانداردهای سختگیرانه‌ای برای پذیرش محصولات کشاورزی دارند و حتی آلودگی جزئی می‌تواند منجر به رد کامل محموله شود.
نقل قول:
Economic damage is primarily to the berries, although minor damage is also done to foliage. This species overwinters as pupae in grayish silken cocoons in fallen leaves. It is more common in damp material. “Source“
ترجمه:
خسارت اقتصادی عمدتاً به میوه‌ها وارد می‌شود، اگرچه خسارت جزئی به شاخ و برگ نیز وارد می‌شود. این گونه به صورت شفیره در پیله‌های ابریشمی خاکستری رنگ در برگ‌های افتاده زمستان‌گذرانی می‌کند. این آفت بیشتر در مواد مرطوب یافت می‌شود.
روش‌های مؤثر برای کنترل و پیشگیری
پس از آشنایی با خطرات کرم خوشه خوار انگور، زمان آن رسیده تا با روش‌های مؤثر مبارزه با این آفت آشنا شوید. با اقدامات پیشگیرانه و کنترلی مناسب، می‌توانید خسارت این آفت را به حداقل برسانید.
هرس اصولی و کاهش تراکم شاخه
هرس صحیح و به موقع تاک‌ها نقش مهمی در کاهش جمعیت کرم خوشه خوار دارد. با کاهش تراکم شاخه‌ها، نور و هوا به خوبی در بین خوشه‌ها جریان می‌یابد و رطوبت کمتری در اطراف خوشه‌ها باقی می‌ماند. در نتیجه، شرایط برای تخم‌گذاری پروانه‌ها نامساعد می‌شود. همچنین، حذف برگ‌های اضافی اطراف خوشه‌ها (برگ‌برداری) به ویژه در سمتی که کمتر در معرض آفتاب قرار دارد، به کاهش رطوبت و بهبود تهویه کمک می‌کند.
استفاده از یخ‌آب زمستانه و شخم عمیق
آبیاری زمستانه یا یخ‌آب موجب از بین رفتن شفیره‌های زمستان‌گذران می‌شود. این روش به خصوص در مناطق سردسیر بسیار مؤثر است. علاوه بر این، شخم عمیق خاک در اطراف بوته‌ها در اواخر پاییز و زمستان، شفیره‌های موجود در خاک را به سطح آورده و در معرض سرما و دشمنان طبیعی قرار می‌دهد. با این روش‌ها، می‌توانید جمعیت آفت را قبل از شروع فصل رشد به طور قابل توجهی کاهش دهید.
نصب تله فرمونی و کارت زرد چسبنده
تله‌های فرمونی ابزاری مؤثر برای پایش جمعیت کرم خوشه خوار انگور هستند. این تله‌ها حاوی فرمون جنسی ماده بوده و پروانه‌های نر را جذب می‌کنند. نصب ۴ تا ۵ تله در هر هکتار برای شناسایی زمان ظهور هر نسل آفت کافی است. همچنین، استفاده از کارت‌های زرد چسبنده در ارتفاع ۱.۵ متری از سطح زمین، به صید انبوه حشرات بالغ کمک می‌کند و اطلاعات ارزشمندی برای زمان‌بندی مبارزه در اختیار شما قرار می‌دهد.
سم‌پاشی در سه مرحله کلیدی با سموم مجاز
برای کنترل شیمیایی این آفت، سم‌پاشی در سه مرحله کلیدی توصیه می‌شود:
- مرحله اول: زمان تشکیل غنچه‌ها و قبل از باز شدن گل‌ها
- مرحله دوم: پس از ریزش گلبرگ‌ها و تشکیل غوره‌ها
- مرحله سوم: در زمان تغییر رنگ حبه‌ها
از سموم مجاز مانند دیازینون، فوزالون یا باکتری Bacillus thuringiensis می‌توانید استفاده کنید. البته به منظور جلوگیری از ایجاد مقاومت در آفت، تناوب در استفاده از سموم مختلف ضروری است.
کاشت ارقام مقاوم با خوشه‌های غیرمتراکم
بسیاری از ارقام انگور با خوشه‌های متراکم، مستعد خسارت شدید کرم خوشه خوار هستند. بنابراین، استفاده از ارقامی با خوشه‌های باز و غیرمتراکم می‌تواند خطر آلودگی را کاهش دهد. ارقامی مانند عسکری، فخری و یاقوتی به دلیل داشتن خوشه‌های نسبتاً باز، کمتر مورد حمله این آفت قرار می‌گیرند. در کشت‌های جدید، انتخاب این ارقام می‌تواند راهکاری پیشگیرانه و بلندمدت باشد.
سوالات متداول
کرم خوشه خوار انگور در مرحله بلوغ پروانه‌ای کوچک با بال‌های خاکستری مایل به قهوه‌ای است. لاروهای آن ابتدا کرمی رنگ و سپس سبز روشن می‌شوند. تخم‌های ریز و عدسی شکل آن روی غنچه‌ها و حبه‌های انگور قابل مشاهده است.
این آفت با تغذیه از غنچه‌ها، حبه‌های نارس و رسیده انگور خسارت مستقیم وارد می‌کند. همچنین با ایجاد زخم در حبه‌ها، شرایط را برای رشد قارچ‌ها و پوسیدگی فراهم می‌کند که منجر به کاهش کیفیت و کمیت محصول می‌شود.
سه مرحله کلیدی برای مبارزه وجود دارد: زمان تشکیل غنچه‌ها، پس از ریزش گلبرگ‌ها و تشکیل غوره‌ها، و هنگام تغییر رنگ حبه‌ها. استفاده از تله‌های فرمونی برای تعیین زمان دقیق مبارزه مفید است.
هرس اصولی و کاهش تراکم شاخه‌ها، استفاده از یخ‌آب زمستانه، شخم عمیق در پاییز، نصب تله‌های فرمونی و کارت‌های زرد چسبنده از جمله روش‌های مؤثر غیرشیمیایی هستند.
بله، ارقام انگور با خوشه‌های باز و غیرمتراکم مانند عسکری، فخری و یاقوتی کمتر مورد حمله این آفت قرار می‌گیرند. انتخاب این ارقام در کشت‌های جدید می‌تواند به کاهش خسارت کمک کند.
