آفت سنک پسته با وجود جثه کوچک، یکی از مخرب‌ترین دشمنان باغ‌های پسته شما به شمار می‌رود. بر اساس مطالعات انجام شده در سال ۱۳۹۰ در باغ‌های پسته رفسنجان، ۴۶ گونه سن و سنک شناسایی شده‌اند که از این تعداد، ۱۹ گونه آفت محسوب می‌شوند. این حشرات در اوایل فصل بهار (فروردین و اردیبهشت ماه) روی درختان ظاهر می‌شوند و به سرعت شروع به خسارت‌زنی می‌کنند.
خسارت آفت سنک پسته به دلیل تحرک زیاد و زندگی لابه‌لای خوشه‌های متراکم، اغلب از چشم باغداران پنهان می‌ماند. این آفات در اوایل رشد میوه و قبل از سخت شدن پوست استخوانی، از میوه تغذیه می‌کنند و باعث سیاه شدن میوه‌ها می‌شوند که در اصطلاح باغداران “داغو” نامیده می‌شود. همچنین سنک‌ها می‌توانند باعث انتقال قارچ عامل بیماری ماسوی پسته شوند. کنترل آفت سنک پسته زمانی ضروری می‌شود که در بررسی‌های تصادفی، در هر خوشه یک سنک مشاهده شود. در سالیان اخیر با از بین رفتن دشمنان طبیعی، این آفت جولان زیادی در مناطق پسته‌خیز یافته و به عنوان سومین آفت کلیدی پسته محسوب می‌شود.
در این مقاله، با ویژگی‌های زیستی آفت سنک پسته، روش‌های تشخیص خسارت و راهکارهای علمی و مؤثر برای کنترل این آفت در باغ‌های پسته آشنا خواهید شد.
ویژگی‌های زیستی و ظاهری آفت سنک پسته
آفت سنک پسته در چند سال اخیر به یکی از مهم‌ترین آفات درختان پسته در اکثر مناطق پسته‌کاری کشور تبدیل شده‌اند. این حشرات با خرطوم مکنده خود از میوه‌های تازه تشکیل شده تغذیه کرده و خسارت قابل توجهی به محصول وارد می‌کنند.
تفاوت ظاهری سنک‌ها با سن‌های سبز و قرمز
سنک‌ها از نظر جثه نسبت به سن‌های سبز و قرمز بسیار کوچک‌تر هستند. این حشرات دارای بدنی کشیده، نسبتاً نرم و شاخک‌های بلند می‌باشند. برخلاف سن‌های بزرگ، سنک‌ها دارای خرطومی ضعیف‌تر هستند که زیر سینه جمع می‌شود. همچنین از لحاظ ساختاری، سنک‌های آفت را می‌توان از سنک‌های شکارگر تشخیص داد؛ در سنک‌های شکارگر، خرطوم به صورت منحنی زیر سر قرار می‌گیرد.
رفتار حرکتی و زمان ظهور در باغ‌های پسته
سنک‌ها موجوداتی بسیار فعال و پرتحرک هستند و در صورت احساس خطر، به سرعت حرکت کرده و لابه‌لای خوشه‌ها و برگ‌ها پنهان می‌شوند. این ویژگی رفتاری باعث می‌شود تشخیص و مبارزه با آنها دشوارتر باشد. سنک‌ها معمولاً خیلی زودتر از سن‌های سبز در باغ‌های پسته ظاهر می‌شوند و در اوایل فصل بهار (فروردین و اردیبهشت ماه) روی درختان قابل مشاهده هستند. بیشتر گونه‌ها در اواسط بهار همزمان با آغاز رشد میوه، در باغات پسته فعالیت و خسارت‌زنی می‌کنند.
رنگ‌بندی و اندازه گونه‌های مختلف سنک
آفت سنک پسته به رنگ‌های متنوعی از جمله سبز، قهوه‌ای، خاکستری و سایر رنگ‌ها دیده می‌شوند، اما باغداران آنها را بیشتر با رنگ سبز می‌شناسند. در میان گونه‌های شناسایی شده:
- جنس Megacoelum در مناطق پسته‌کاری کرمان دارای دو گونه است: گونه M.brevirostre با طول ۴.۶ تا ۸.۶ میلی‌متر و گونه M.tricolor با طول ۴.۶ تا ۶.۵ میلی‌متر که هر دو به رنگ سبز تا سبز روشن هستند.
- جنس Campylomma به رنگ سبز مایل به زرد یا سبز کم‌رنگ بوده و در حدود اواسط فروردین‌ماه در باغ‌های پسته ظاهر می‌شوند. این جنس دارای ۴ تا ۵ نسل در سال است.
- گونه Creontiades pallidus به رنگ سبز با طول بدن ۱.۸ تا ۴.۸ میلی‌متر و دارای لکه تیره مشخص در ناحیه سپرچه می‌باشد. این گونه عمدتاً روی علف‌های هرز فعالیت می‌کند.
در مجموع، شناخت دقیق ویژگی‌های ظاهری و رفتاری آفت سنک پسته، نخستین گام برای مدیریت مؤثر و کنترل خسارت این آفت در باغ‌های پسته می‌باشد.
مقاله پیشنهادی: مهم ترین آفات پسته و روش‌های کنترل و درمان آنها
گونه‌های خسارت‌زای آفت سنک پسته در ایران
در باغ‌های پسته ایران، چندین گونه سنک شناسایی شده‌اند که هر کدام الگوی خسارت‌زنی متفاوتی دارند. این آفات از خانواده Miridae می‌باشند و به دلیل کوچکی جثه نسبت به سن‌های خانواده پنتاتومیده و لیگئیده، در اصطلاح “سنک پسته” نامیده می‌شوند.
سنک Megacoelum و خسارت آن در کرمان
در مناطق پسته‌کاری استان کرمان، دو گونه از جنس Megacoelum شناسایی شده‌اند: گونه M. brevirostre و M. tricolor که هر دو از درختان پسته و علف‌های هرز باغ‌های پسته به‌ویژه خارشتر جمع‌آوری شده‌اند. گونه M. brevirostre که گونه غالب در استان کرمان است، دارای حشرات کامل به رنگ سبز روشن با شاخک و پاهای نسبتاً بلند می‌باشد. پوره‌های این آفت به رنگ سبز مایل به زرد تا سبز روشن بوده و دارای شاخک‌های نسبتاً بلند هستند که طول آنها از انتهای بدن فراتر می‌رود.
این آفت دارای یک نسل در سال است و زمستان‌گذرانی آن به صورت تخم در داخل بافت نرم گیاه میزبان انجام می‌شود. میانگین تعداد تخم هر حشره ماده 25 تا 30 عدد می‌باشد و طول دوره پورگی 25 تا 30 روز طول می‌کشد. خسارت این آفت با خروج شیره گیاهی در محل فرو رفتن خرطوم در سطح بیرونی پوست رویی میوه مشخص می‌شود.
سنک Campylomma spp. با چند نسل در سال
گونه‌های جنس Campylomma به رنگ سبز مایل به زرد یا سبز کم‌رنگ بوده و در حدود اواسط فروردین‌ماه در باغ‌های پسته ظاهر می‌شوند. برخلاف جنس Megacoelum، این سنک‌ها دارای 4 تا 5 نسل در سال هستند. نکته قابل توجه این است که فقط نسل اول آنها خسارتی شبیه به خسارت جنس Megacoelum بر روی میوه پسته ایجاد می‌کند.
از سویی دیگر، پوره‌ها و حشرات کامل نسل‌های بعدی (دوم به بعد) قادر به تغذیه از میوه پسته نیستند، زیرا تا آن زمان پوست استخوانی سخت شده است. بنابراین این نسل‌ها تنها از شیره گیاهی دم میوه‌ها، محور خوشه‌ها و دم برگ‌ها تغذیه می‌کنند که البته این تغذیه اهمیت اقتصادی ندارد.
سنک Creontiades pallidus و فعالیت روی علف‌های هرز
گونه Creontiades pallidus دارای حشرات کامل به رنگ سبز با طول بدن 1.8 تا 4.8 میلی‌متر بوده و دارای لکه تیره مشخص در ناحیه سپرچه می‌باشد. این گونه در مناطق پسته‌کاری، عمدتاً روی علف‌های هرز به‌ویژه خارشتر فعالیت می‌کند و تعداد کمی از آنها در اوایل بهار روی درختان پسته از شیره گیاهی محور خوشه‌ها و دم برگ‌ها تغذیه می‌کنند.
مطالعات سال‌های 75-77 روی بیولوژی سنک Creontiades pallidus نشان داده که این آفت چهار نسل خود را در مزارع پنبه کامل می‌کند و طول دوره هر نسل 27 تا 37 روز در شرایط طبیعت می‌باشد. این آفت در مناطق جنوبی استان خراسان در ابتدای فصل در مزارع یونجه و دیگر گیاهان میزبان هرز زراعی فعالیت دارد و از اواخر خرداد با ظهور غنچه و گل روی بوته‌های پنبه وارد مزارع پنبه می‌گردد.
بیشتر بدانید: شناخت بیماری های پسته و روش های پیشگیری و درمان
نحوه شناسایی و تشخیص خسارت آفت سنک پسته
شناخت دقیق علائم خسارت آفت سنک پسته کلید اصلی مدیریت به موقع این آفت است. تشخیص صحیح و زودهنگام می‌تواند از خسارت جدی به محصول جلوگیری کند. در ادامه، روش‌های عملی برای شناسایی این آفت و تفکیک خسارت آن از سایر عوامل خواهیم پرداخت.
علائم ظاهری روی پوست سبز و استخوانی میوه
زمانی که سنک‌ها در مراحل اولیه رشد میوه (قبل از سخت شدن پوست استخوانی) تغذیه می‌کنند، علائم مشخصی روی میوه ایجاد می‌شود. از محل فرورفتگی خرطوم حشره، قطرات شفاف شیره گیاهی خارج می‌شود که نشان‌دهنده محل تغذیه است. پس از مدت کوتاهی، پوست سبز میوه در محل تغذیه سیاه می‌شود و میوه خشک شده و ریزش می‌کند.
در بررسی سطح داخلی میوه‌های آسیب دیده، شبکه‌های تورمانند سفیدرنگی قابل مشاهده است. این علامت بسیار شاخص بوده و در تشخیص خسارت آفت سنک پسته بسیار کمک‌کننده است. هنگامی که پوست استخوانی شروع به سخت شدن می‌کند، تغذیه سنک‌ها لکه‌های قهوه‌ای رنگی روی پوست سبز میوه ایجاد می‌کند. علاوه بر این، در صورت تغذیه سنک از مغز پسته، لکه‌های نکروزه فرورفته قهوه‌ای‌رنگ روی مغز ایجاد می‌شود.
تکنیک تکاندن خوشه روی سینی سفید
برای شناسایی و تشخیص به موقع آفت سنک پسته، تکنیک ساده اما کاربردی تکاندن خوشه‌ها روی سطح سفید توصیه می‌شود. این روش با تکان دادن خوشه بر روی یک سطح صاف مانند سینی یا دستمال سفید انجام می‌شود.
بر اساس تجربه کارشناسان، چنانچه با انجام کنترل‌های تصادفی در باغ، یک سنک در یک خوشه در هر درخت مشاهده شود، مبارزه با این آفت الزامی است. این تکنیک ساده به دلیل پرتحرک بودن سنک‌ها و پنهان شدن آنها در لابه‌لای خوشه‌ها، روش مؤثری برای تشخیص حضور آفت در باغ می‌باشد.
تفاوت خسارت سنک با کمبود کلسیم در پسته
یکی از چالش‌های تشخیصی برای باغداران، تمایز بین خسارت سنک پسته و کمبود کلسیم است. در کمبود کلسیم، سیاه شدگی میوه معمولاً از گلگاه آن (نوک میوه) آغاز شده و به تدریج به سمت پایین پیش می‌رود. در این حالت ممکن است نوک میوه برآمده شده و بدشکل شود.
برعکس، در سن‌زدگی، سیاه شدگی میوه از محل نیش سنک که می‌تواند در هر قسمتی از میوه باشد، آغاز می‌شود. همچنین بعد از شکافتن میوه سن‌زده، در بعضی موارد محل نیش سنک در داخل میوه به شکل شبکه سفید رنگی دیده می‌شود، در حالی که در کمبود کلسیم، حالت سفیدی همراه با پیشرفت سیاه شدگی میوه به طور یکنواخت از نوک میوه در داخل میوه پیشرفت می‌نماید.
بیشتر بخوانید: دلایل اصلی پوکی پسته و روش های پیشگیری
روش‌های علمی کنترل آفت سنک پسته در باغ
مدیریت تلفیقی آفت سنک پسته نیازمند اتخاذ روش‌های علمی و کاربردی است. برای موفقیت در کنترل این آفت، ترکیبی از چند روش ضروری به نظر می‌رسد.
مدیریت علف‌های هرز قبل و بعد از ظهور آفت
زمان‌بندی مدیریت علف‌های هرز در کنترل سنک پسته اهمیت بسزایی دارد. قبل از ظهور آفت، علف‌های هرز باید کنترل شوند تا باغ از هرگونه علف هرز پاک شود و سنک‌ها به باغ حمله نکنند. در مقابل، در زمان ظهور آفت، علف‌های هرز باید در باغ نگه داشته شوند تا سنک‌ها روی آنها مهاجرت کرده و خسارت آنها به محصول پسته کمتر شود.
این نکته حائز اهمیت است که در هنگام شیوع آفت و خسارت شدید سن‌ها، از کندن و از بین بردن علف‌های هرزی که میزبان آفت هستند باید خودداری شود. بعد از برداشت محصول، حذف علف‌های هرز برای از بین بردن کانون‌های زمستان‌گذرانی آفت توصیه می‌شود.
استفاده هدفمند از سموم شیمیایی مجاز
در صورت مشاهده حتی یک سنک در یک خوشه در هر درخت، مبارزه شیمیایی الزامی است. سموم توصیه شده برای مبارزه با این آفت عبارتند از:
- اندوسولفان (تیودان) به نسبت 2 تا 2.5 در هزار
- فنتیون (لبایسید) به نسبت 1 تا 1.5 در هزار
- فنیتروتیون (سومیتیون) به نسبت 1.5 تا 2 در هزار
- افوریا به میزان 300 سی‌سی در هزار لیتر آب
نکته مهم این است که سمپاشی باید هم روی درختان و هم روی علف‌های هرز همزمان انجام شود.
نقل قول:
Stink bugs are primarily late season pests. When stink bug density is high in July and August, a treatment may be required to reduce the incidence of kernel necrosis. “Source“
ترجمه:
سن‌ها عمدتاً آفات آخر فصل هستند. وقتی تراکم سن‌ها در تیر و مرداد بالا است، ممکن است برای کاهش بروز نکروز مغز، سمپاشی لازم باشد.
نقش دشمنان طبیعی مانند زنبورهای پارازیت‌گر
حمایت از دشمنان طبیعی به‌ویژه زنبورهای پارازیت‌گر تخم سن، یکی از مهم‌ترین روش‌های کنترل بیولوژیک این آفت است. علاوه بر این، پرهیز از سمپاشی‌های بی‌رویه با سموم خطرناک که دشمنان طبیعی را از بین می‌برند، ضروری است.
زنبورهای خانواده Scelionidae از مهم‌ترین پارازیتوئیدهای تخم سن‌ها هستند. در محیط‌های طبیعی بدون سمپاشی، جمعیت سنک‌ها توسط این دشمنان طبیعی در حد تعادل نگه داشته می‌شود.
زمان‌بندی مناسب برای سمپاشی شبانه
برای کنترل مؤثر آفت سنک پسته، بهتر است سمپاشی در شب انجام شود. دلیل این امر آن است که این آفت از گرما گریزان بوده و در هوای خنک مخصوصاً شب‌ها فعالیت و خسارت بیشتری به درختان وارد می‌کند.
بهترین زمان برای پایش سنک‌ها اوایل صبح است، زمانی که این حشرات فعالیت کمتری دارند. بدین منظور، یک سینی زیر خوشه‌ها قرار داده و با زدن ضربه به شاخه، تعداد سنک‌ها شمرده می‌شود. همچنین بررسی لابلای علف‌های هرز داخل و حاشیه بیرونی باغ برای یافتن این حشره توصیه می‌شود.
سوالات متداول
سنک پسته با تغذیه از میوه‌های تازه تشکیل شده پسته، باعث سیاه شدن و ریزش آنها می‌شود. این آفت همچنین می‌تواند باعث انتقال قارچ عامل بیماری ماسوی پسته شود.
یک روش ساده برای تشخیص حضور سنک پسته، تکاندن خوشه‌ها روی یک سطح سفید مانند سینی یا دستمال است. اگر در هر خوشه یک سنک مشاهده شود، مبارزه با آفت ضروری است.
بهترین زمان برای سمپاشی علیه سنک پسته، شب هنگام است. زیرا این آفت از گرما گریزان بوده و در هوای خنک شب فعالیت بیشتری دارد.
سموم توصیه شده برای مبارزه با سنک پسته شامل اندوسولفان، فنتیون، فنیتروتیون و افوریا هستند. البته استفاده از این سموم باید طبق دستورالعمل و با رعایت اصول ایمنی انجام شود.
بله، مدیریت علف‌های هرز و حمایت از دشمنان طبیعی مانند زنبورهای پارازیت‌گر از روش‌های مهم غیرشیمیایی برای کنترل سنک پسته هستند. همچنین پایش منظم باغ و تشخیص به موقع آفت می‌تواند نیاز به مبارزه شیمیایی را کاهش دهد.
