راهنمای کاشت گندم بهاره: بهترین زمان و روش کشت

گندم یکی از اصلی‌ترین منابع غذایی در جهان است و کاشت گندم بهاره نقش مهمی در تولید آن دارد. این نوع گندم در اوایل بهار کشت شده و در پاییز برداشت می‌شود، با دوره رشدی حدود ۱۰۰ تا ۱۳۰ روز.

برنامه‌ریزی دقیق برای کاشت گندم بهاره ضروری است. از زمان کاشت تا رشد کامل سر بوته حدود ۶۵ تا ۸۰ روز زمان می‌برد و رسیدگی نهایی دانه‌ها نیز ۲۰ تا ۳۰ روز طول می‌کشد.

زمان مناسب کاشت گندم در مناطق مختلف کشور متفاوت است؛ در شمال و غرب ایران از اواخر بهمن تا اوایل فروردین و در مناطق گرم‌تر از بهمن‌ماه آغاز می‌شود. در این مقاله با روش‌های اصولی کاشت، میزان بذر مناسب و نیاز آبی این محصول آشنا می‌شوید تا بتوانید عملکرد موفقی از کشت گندم بهاره داشته باشید.

کشاورزی

آشنایی با گندم بهاره

کاشت گندم بهاره یکی از روش‌های مؤثر برای افزایش تولید غلات در مناطقی با زمستان‌های سرد یا اقلیم‌های خاص است. این نوع گندم، همان‌طور که از نامش پیداست، در اوایل فصل بهار کاشته می‌شود و با آغاز گرما شروع به رشد می‌کند. معمولاً محصول آن در اواخر تابستان برداشت می‌شود، بنابراین برای مناطقی که امکان کشت زمستانه وجود ندارد، گزینه‌ای بسیار مناسب است.

ویژگی‌های گندم بهاره

گندم بهاره معمولاً دارای پروتئین بالایی است و به همین دلیل در صنایع نانوایی کاربرد زیادی دارد. رشد سریع آن باعث می‌شود در مدت‌زمان کوتاه‌تری به مرحله برداشت برسد. این نوع گندم مقاومت خوبی در برابر گرما دارد و برای مناطق گرم‌تر یا دارای زمستان‌های معتدل مناسب است.

در واقع، کاشت گندم بهاره در مناطقی رایج است که گندم پاییزه نمی‌تواند زمستان‌های سرد را تحمل کند.

تفاوت گندم بهاره با گندم پاییزه

برای درک بهتر تفاوت این دو نوع گندم، جدول زیر اطلاعات مقایسه‌ای مفیدی ارائه می‌دهد:

دوره رشد و برداشت گندم بهاره

مراحل رشد گندم بهاره به‌طور کلی به پنج مرحله تقسیم می‌شود:

• جوانه‌زنی

• پنجه‌زنی

• ساقه‌دهی

• خوشه‌دهی

• تشکیل و پرشدن دانه‌ها

معمولاً بین ۶۵ تا ۸۰ روز پس از کاشت گندم بهاره، بوته‌ها به رشد کامل می‌رسند و حدود ۲۰ تا ۳۰ روز بعد دانه‌ها آماده برداشت خواهند بود.

بهترین زمان کشت گندم بهاره، زمانی است که دمای خاک به حدود ۱ درجه سانتی‌گراد بالای صفر برسد. البته اگر شرایط جوی مناسب باشد، کاشت زودتر می‌تواند دوره رشد را افزایش داده و باعث تولید پنجه‌های بیشتر و در نهایت افزایش عملکرد شود.

بیشتر بدانید: برنامه کامل کوددهی پسته در بهار

بهترین زمان کاشت گندم بهاره

برای داشتن محصولی پربار، انتخاب زمان مناسب برای کاشت گندم بهاره اهمیت زیادی دارد. برخلاف گندم پاییزه که طبق تقویم سالانه کشت می‌شود، زمان کاشت گندم بهاره باید بر اساس شرایط اقلیمی هر منطقه تعیین شود.

نقش دما و اقلیم در کاشت گندم بهاره

دما یکی از عوامل اصلی در موفقیت جوانه‌زنی و رشد یکنواخت گندم است. اگر کشت گندم بهاره در شرایط دمایی نامناسب انجام شود، سبز شدن گیاه دچار اختلال می‌شود.

نکات کلیدی درباره تأثیر دما:

• دمای مناسب برای جوانه‌زنی کامل: حدود ۲۰ درجه سانتی‌گراد

• محدوده دمایی مجاز برای جوانه‌زنی: بین ۴ تا ۳۷ درجه سانتی‌گراد

• میانگین دمای مطلوب برای رشد گیاه: بین ۱۵ تا ۲۳ درجه سانتی‌گراد

• دمای بالای ۳۴ درجه، اندازه دانه را کاهش می‌دهد

جدول زمان مناسب کاشت گندم بهاره در مناطق مختلف

نکته: در دشت قزوین، تحقیقات نشان داده که ۱۵ بهمن می‌تواند تاریخ ایده‌آلی برای کاشت گندم بهاره باشد.

تأثیر طول دوره رشد بر عملکرد نهایی

هرچه دوره رشد گندم طولانی‌تر باشد، فرصت گیاه برای پنجه‌زنی بیشتر و رشد مطلوب‌تر فراهم می‌شود. این مسئله باعث افزایش تعداد خوشه‌ها و در نهایت عملکرد بهتر می‌شود.

نکات مهم:

• دوره رشد گندم بهاره: بین ۱۰۰ تا ۱۷۰ روز

• کشت زودهنگام = فرصت بیشتر برای رشد → افزایش عملکرد

• کشت دیرهنگام = کاهش پنجه‌زنی و تعداد خوشه → افت عملکرد

• کشت خیلی زود در ارقام زودرس ممکن است منجر به رشد نابهنگام در پاییز و آسیب در سرمای زمستان شود

نقل قول:

Wheat is a cool season crop that does best when planted and grows in cool conditions, “Planting spring wheat begins as soon as farmers can physically get equipment in the field and is harvested in late summer,” he said. “The rule of thumb is once we get to that 45-50°F soil temp, they can start seeding that spring wheat crop”. “Source“

ترجمه: گندم یک محصول فصل خنک است که در شرایط خنک بهترین عملکرد را دارد. «کاشت گندم بهاره به محض اینکه کشاورزان بتوانند تجهیزات را به صورت فیزیکی در مزرعه تهیه کنند، آغاز می‌شود و در اواخر تابستان برداشت می‌شود. قاعده کلی این است که وقتی به دمای ۴۵ تا ۵۰ درجه فارنهایت خاک رسیدیم، می‌توانند کاشت محصول گندم بهاره را شروع کنند.»

مراحل کاشت گندم بهاره

موفقیت در کشت گندم بهاره نیازمند رعایت دقیق مراحل فنی است که هر کدام نقشی حیاتی در عملکرد نهایی محصول دارند. در ادامه، مهم‌ترین مراحل کاشت گندم بهاره بررسی می‌شود.

آماده‌سازی خاک و شخم‌زنی

آماده‌سازی مناسب بستر کاشت، اولین گام در موفقیت مزرعه گندم است. خاک مناسب برای گندم، خاک با بافت لومی عمیق با مواد آلی نسبتاً بالا است. شخم‌زنی باید در عمقی بین ۱۵ تا ۳۰ سانتی‌متر انجام شود تا نفوذپذیری آب افزایش یابد. پیش از شخم، آبیاری زمین (ماخار) باعث می‌شود علف‌های هرز جوانه بزنند و با شخم از بین بروند. به طور کلی، شخم باید حدود یک ماه قبل از کاشت انجام شود. از اهداف مهم شخم می‌توان به زیر خاک بردن بقایای گیاهی، ایجاد تهویه مناسب و نرم کردن خاک اشاره کرد.

انتخاب و آماده‌سازی بذر

بذر مناسب باید دارای خلوص ژنتیکی بالا (بیش از ۹۸ درصد) و قوه نامیه بیش از ۹۵ درصد باشد. برای هر هکتار حدود ۱۸۰ تا ۲۲۰ کیلوگرم بذر لازم است. تراکم مناسب کاشت گندم آبی بین ۳۵۰ تا ۵۵۰ بذر در متر مربع است. انتخاب رقم باید بر اساس شرایط اقلیمی منطقه و مقاومت به بیماری‌هایی مانند سیاهک و زنگ صورت گیرد. بذرها باید با قارچ‌کش ضدعفونی شوند تا از خسارات ناشی از بیماری‌های سیاهک پنهان و آشکار جلوگیری شود.

عمق کاشت و فاصله بذرها

مناسب‌ترین عمق برای کشت گندم آبی بین ۱ تا ۳ سانتی‌متر است. در این عمق، بیشترین میزان پنجه‌زنی اتفاق می‌افتد. برای گندم دیم، عمق مناسب بین ۵ تا ۸ سانتی‌متر است. کاشت در عمق بیشتر باعث کاهش تعداد پنجه‌های مؤثر و تولید پنجه‌های علفی می‌شود. همچنین کاشت در عمق زیاد باعث بروز بیماری‌هایی مثل پاخوره می‌شود.

آبیاری اولیه و حفظ رطوبت

گندم بهاره برخلاف گندم پاییزه همواره نیاز به رطوبت دارد. آبیاری اولیه (خاک‌آب) بسیار مهم است و گندم نباید بیش از ۵ تا ۶ روز بدون آب در زمین بماند. آب باید در فاروها به ملایمت جریان داشته باشد و آبیاری کامل سطح مزرعه حدود ۲۰ تا ۲۴ ساعت طول می‌کشد. تأمین رطوبت مطلوب یکی از عوامل مؤثر در تعیین تعداد مناسب بوته در واحد سطح است.

پوشاندن بذر با خاک مناسب

خاک پوشاننده بذر باید کاملاً نشست کرده و زیاد نرم و پودر نباشد. بهترین خاک برای گندم، خاک‌های لیمونی رسی و لیمونی شنی با عمق کافی و مواد غذایی مناسب است. پس از کاشت، بذر گندم بهاره باید با لایه‌ای به ضخامت حدود ۴ سانتی‌متر پوشانده شود تا از آسیب نور خورشید و پرندگان در امان بماند.

مقاله پیشنهادی: کاشت گندم: مهمترین اصول و نکات کلیدی

مراقبت‌های بعد از کاشت گندم بهاره

پس از کاشت موفق گندم بهاره، مراقبت‌های پس از کاشت نقش تعیین‌کننده‌ای در دستیابی به عملکرد مطلوب دارد. مدیریت صحیح مزرعه در این مرحله، تضمین‌کننده سلامت گیاه و کیفیت محصول نهایی است.

برنامه کوددهی مناسب

کوددهی اصولی گندم بهاره باید متناسب با نیاز گیاه و در زمان مناسب انجام شود. کود ازته در سه مرحله برای گندم بهاره مصرف می‌شود: یک سوم هنگام کاشت، یک سوم در مرحله پنجه‌زنی و یک سوم در مرحله ساقه‌رفتن. کود فسفره بهتر است قبل از کاشت مصرف شود تا در دسترس ریشه قرار گیرد. میزان مصرف کود ازته حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار و کود فسفره حدود ۵۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار توصیه می‌شود.

کنترل علف‌های هرز

یکی از چالش‌های جدی در کاشت گندم بهاره، رقابت علف‌های هرز با گیاه اصلی است. برای کنترل مؤثر آن‌ها:

• مرحله ۳ تا ۴ برگی گندم، بهترین زمان برای سم‌پاشی علف‌کش‌هاست.

• در مزارع کوچک، وجین دستی راه‌حل مناسبی است.

• در اراضی وسیع، ماشین‌آلات وجین مکانیزه توصیه می‌شود.

• باید هم علف‌های پهن‌برگ و هم باریک‌برگ مورد هدف قرار گیرند.

پیشگیری از آفات و بیماری‌ها

بازدید منظم مزرعه برای شناسایی زودهنگام آفات و بیماری‌ها ضروری است. سن گندم، شته، سوسک برگ‌خوار و کرم ساقه‌خوار از مهم‌ترین آفات گندم هستند. بیماری‌های شایع گندم نیز شامل زنگ زرد، زنگ سیاه، سیاهک و فوزاریوم می‌باشند. رعایت تناوب زراعی، استفاده از ارقام مقاوم و سم‌پاشی به موقع از روش‌های پیشگیرانه محسوب می‌شوند. بنابراین، مدیریت تلفیقی آفات و بیماری‌ها باید در دستور کار قرار گیرد.

مقاله مرتبط: آشنایی با آفات و بیماری های گندم و راه های مقابله

نکات مهم در آبیاری دوره‌ای

آبیاری صحیح و به موقع گندم بهاره تأثیر مستقیمی بر عملکرد دارد. حساس‌ترین مراحل گندم به آب شامل جوانه‌زنی، پنجه‌زنی، گلدهی و پر شدن دانه است. در این مراحل، کمبود آب باعث کاهش شدید عملکرد می‌شود. به طور کلی، گندم بهاره به ۴ تا ۶ نوبت آبیاری نیاز دارد که فاصله آنها بسته به شرایط اقلیمی و بافت خاک متفاوت است. مناسب‌ترین روش آبیاری، آبیاری نواری یا کرتی است که باعث توزیع یکنواخت آب می‌شود. از سوی دیگر، آبیاری بیش از حد موجب شستشوی عناصر غذایی خاک و مستعد شدن گیاه به بیماری‌های قارچی می‌گردد.

نتیجه‌گیری | زومکشت

کاشت گندم بهاره با رعایت زمان‌بندی مناسب، آماده‌سازی اصولی خاک و انتخاب بذر مرغوب می‌تواند محصولی با کیفیت و عملکرد بالا به همراه داشته باشد. توجه به شرایط اقلیمی منطقه، عامل کلیدی در تعیین زمان کاشت است.

مراقبت‌های پس از کاشت از جمله آبیاری منظم، کوددهی درست و کنترل آفات و بیماری‌ها نقش مهمی در موفقیت کشت دارند. همچنین، رعایت عمق مناسب بذر و تراکم کاشت، تأثیر مستقیمی بر میزان برداشت دارد.

از آنجا که گندم بهاره دوره رشد کوتاه‌تری نسبت به گندم پاییزه دارد، نیازمند مدیریت دقیق در مراحل حساس مانند جوانه‌زنی، پنجه‌زنی و پر شدن دانه است. با استفاده از تقویم زراعی منطقه و مشورت با کارشناسان، می‌توان عملکرد مطلوبی از این محصول استراتژیک به دست آورد و سهمی در تأمین امنیت غذایی کشور داشت.

منابع: agriculture – albertagrains – extension

سوالات متداول