راهنمای جامع پرورش گوجه‌ فرنگی از صفر تا صد

کاشت و پرورش گوجه فرنگی

گوجه فرنگی جزوه میوه های پر کاربرد در سراسر دنیا، خصوصا ایران است. پرورش گوجه فرنگی کاری نسبتا آسان است و شما می توانید به راحتی گوجه هایی ارگانیک تولید کنید؛ به شرط آنکه به نکاتی مانند زمان و خاک مناسب کاشت، شناخت روش های کاشت به صورت بذر یا نشاء و انتخاب رقم مناسب منطقه ی خود برای پرورش گوجه فرنگی دقت کنید.

گوجه فرنگی از خانواده سبزیجات است و میوه ‌ای قرمز رنگ و خوشبو دارد. زادگاه اصلی گوجه فرنگی آمریکای جنوبی و مرکزی می باشد. گوجه فرنگی خواص زیادی دارد از جمله: پتاسیم، ویتامین C، ویتامین k و فولات. اما از اصلی ‌ترین خاصیت آن می‌ توان به درمان سرطان اشاره کرد.

زومکشت سایت معتبر و جامع کشاورزی

انتخاب نوع مناسب جهت کاشت و پرورش گوجه فرنگی

انتخاب نوع مناسب پرورش گوجه فرنگی در اولین مرحله بر اساس شرایط محیطی انجام می شود. در ابتدا باید مشخص شود که در چه فضایی قصد کاشت و پرورش گوجه فرنگی را دارید. نوع مناسب برای فضای باز و فضای بسته با هم تفاوت هایی دارن و نادیده گرفتن این موضوع، می تواند به اتلاف وقت و هدر رفتن هزینه منجر شود.

در مرحله بعدی انتخاب نهال گوجه فرنگی مناسب سلیقه و خاسته خود، از نظر طعم و ظاهر است. شما طبق نیازی که دارید انتخاب می کنید که کدام نوع از گوجه فرنگی را میخواهید پرورش دهید.

انواع مناسب پرورش گوجه فرنگی

گوجه فرنگی انواع بسیار زیاد و متنوعی دارد؛ از انواع مختلف آن می توان به عددی حدود 7500 نوع در سراسر دنیا اشاره کرد. که تماما از نظر اندازه، شکل، طعم، رنگ باهم تفاوت دارند. دسته بندی انواع نهال، هم طبق موارد گفته شده انجام می شود، هم از نظر نوع کاشت.

اگر کشت آن در فضای باز صورت گیرد، به آن کشت محدود می گویند و اگر در فضای بسته مانند گلخانه باشد، به آن کشت نامحدود می گویند.

بهترین نوع مناسب کاشت و پرورش گوجه فرنگی در فضای باز (محدود)

از بهترین نوع گوجه فرنگی مناسب کاشت محدود می توان به مدل های بریویو، متین، برنتا، پریمو، سما، سرین، ثمین و فرمونت اشاره کرد.

بهترین نوع مناسب کاشت و پرورش در فضای بسته (نامحدود)

از بهترین نوع مناسب پرورش گوجه فرنگی در گلخانه می توان به نیوتون، جگوار، فسا، گلدی، چری روبی، سیتا، نورا و نمارین اشاره کرد.

بهترین زمان کاشت نهال گوجه فرنگی

کاشت گوجه فرنگی در بخش شمالی کشور در اوایل فرودین ماه تا اواسط فروردین انجام می شود؛ اما در بخش جنوبی ایران کاشت گوجه فرنگی در اوایل مهر ماه و یا آبان انجام می شود. البته در بخش جنوبی ممکن است کاشت نهال گوجه دو بار در سال و در بهمن ماه و اسفند نیز انجام شود.

بیشتر بدانید: انواع سیستم آبیاری باغات

کاشت گوجه فرنگی به روش بذر

از مهم ترین نکات کاشت گوجه فرنگی از طریق بذر، می توان گفت تا زمانی که بذر ها تبدیل به نشاء نشده باشند، باید در فضایی با دمای ثابت قرار داده شوند. بدین جهت محیطی مانند گلخانه و خانه مناسب کاشت بذر گوجه فرنگی است، اما عده ای از مزرعه داران اقدام به کاشت بذر گوجه فرنگی، در زمین زراعی هم می ‌کنند.

در این روش زمین را شخم زده و گودال های 2 سانتی ایجاد کنید و در هر گودال 2 الی 3 بذر بکارید. بعد از حدود ۲۰ روز از هر گودال 2 تا 3 ساقه خارج می ‌شود، که باید با وجین ساقه های ضعیف گیاهچه را حفظ کرد.

بهترین زمان کاشت بذر گوجه فرنگی

روش کاشت گوجه فرنگی با بذر زمان زیاد تری را نیاز دارد نسبت به کاشت نهال گوجه فرنگی؛ پس در مناطق شمالی ایران بهتر است از اواسط تا اواخر اسفند ماه کاشت بذر گوجه فرنگی صورت گیرد. در مناطق جنوبی نیز بهتر است کاشت بذر گوجه در آخر تابستان و در ماه شهریور آغاز شود.

نکات پرورش گوجه فرنگی

برای پرورش گوجه فرنگی نیاز است تا برخی موارد در نظر گرفته شوند. این موارد عبارت‌ اند از:

شرایط آب و هوایی برای رشد گوجه فرنگی

معمولا بوته و میوه گوجه فرنگی با تمامی شرایط آب و هوایی سازگار است. اما باید توجه داشت میانگین دمای مناسب برای پرورش گوجه فرنگی باید بالای 16 درجه باشد و اگر دما کمتر از 12 درجه باشد، گوجه سرما زده می شود و اگر دما برای مدت طولانی در این حد و یا پایین تر باقی بماند، آسیب سرما زدگی در بافت ها ظاهر می شود. اگر دما مدت کوتاهی زیر 12 درجه باشد ممکن است با دما های بالاتر جبران شود.

خاک مناسب برای رشد گوجه فرنگی

برای پرورش گوجه فرنگی می توان از انواع خاک های لومی رسی، لومی شنی و و خاک های غنی از مواد آلی استفاده کرد. PH مناسب خاک برای پرورش گوجه فرنگی 5.5 الی 7 است اگر PH خاک پایین تر 5 یا بالا تر از 7 باشد باعث ظهور مشکلات در رشد گیاه می شود. خاکی که گوجه فرنگی در آن کاشته و پرورش داده می شود باید خوب زهکشی شده باشد. اندازه تحمل گوجه فرنگی نسبت به شوری خاک متوسط است.

باید این نکته را در نظر داشت که از کاشت گوجه در زمین های آلوده به ارگانیسم های مولد پژمردگی باید خودداری کرد. توصیه می شود از کود های استارتر در خاک قبل از کاشت بذر استفاده کنید. در زمان هرس بوته گوجه فرنگی از کود دامی نیز هنگامی که قد گیاه به 15 الی 20 سانتی متر رسید می توان استفاده کرد. استفاده از کود شیمیایی ازت به عنوان مکمل ممکن است برای عملکرد بالای گیاه لازم باشد.

گرده افشانی بوته گوجه فرنگی

می توان از زنبور های گرده افشان استفاده کرد. استفاده از زنبور گرده افشان به افزایش عملکرد گیاه و کیفیت محصولات مخصوصا گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای و غیره کمک زیادی می کند.

فاصله کاشت گوجه فرنگی

گوجه فرنگی را می توان به صورت نشاء و هم به صورت کاشت مستقیم بذر در مزرعه کاشت. فاصله بین بوته ها و ردیف ها بستگی به نوع رشد گوجه (محدود یا نامحدود) دارد. معمولا فاصله ردیف های گوجه 1 تا 1/25 متر و فاصله گوجه ها از هم را 30 تا 45 سانتی متر در نظر می گیرند.

 کاشت بوته ‌های گوجه فرنگی در عمق زیاد

از نکات قابل توجه در کاشت گوجه فرنگی، این است که باید بوته ‌های گوجه فرنگی را در گودالی عمیق بکارید. این نوع از کاشت به منظور قرار دادن بوته در خاک است به طوری که فقط چند برگ از بوته از خاک بیرون باشد.

یکی از مزیت‌ هایی که کاشت بوته در عمق زیاد دارد، این است که باعث رشد بهتر ساقه ‌های گیاه همراه با ریشه‌ های آن در کنار یکدیگر می شود. بوته گوجه فرنگی در این شرایط می‌تواند رشد سریعی داشته باشد و به سرعت به بالای خاک برسد، فقط لازم است احتیاط کنید که پایه‌ ها یا میله ‌ها در ساقه ‌هایی که در خاک هستند، فرو نکنید.

رطوبت مناسب پرورش گوجه فرنگی

بوته های گوجه فرنگی در طول زمان رشد به رطوبت کافی و مناسب نیاز دارند و آبیاری بیش از حد باعث بروز مشکلات می شود. قابل ذکر است زمانی که گیاهان کوچک هستند تکرار آبیاری در ناحیه ریشه لازم و ضروری است و با رشد گیاه و توسعه ریشه ها، باید آبیاری کمتر شود.

هرس گیاه گوجه فرنگی

بوته‌ های گوجه فرنگی را هرس کنید و علف های هرز که معمولا در نقطه‌ ی انشعاب دو شاخه گیاه می روید را جدا کنید. چرا که هیچ میوه ‌ای روی این مکنده ‌ها رشد نمی کند و فقط انرژی قسمت ‌های دیگر گیاه را می ‌گیرد. ولی باید در هرس قسمت های دیگر محتاط باشید. می توان کمی از برگ ‌ها را سبک کرد که امکان رسیدن نور خورشید به میوه‌ های در حال رسیدن فراهم شود اما باید به یاد داشته باشید این برگ ‌های گیاه  هستند که وظیفه‌ ی فتوسنتز و تولید شیرینی‌ ای که به گوجه‌ فرنگی‌ ها مزه می‌ دهد را به عهده دارند.

آبیاری مزرعه گوجه فرنگی

لازم است در روند پرورش گوجه فرنگی به صورت کامل و یکنواخت آبیاری انجام شود. البته باید فاصله‌ آبیاری را نزدیک در نظر بگیرید، از خیس شدن بیش از حد خاک جلو گیری کنید و حتما اجازه بدهید خاک به طور کامل خشک شود بعد اقدام به آبیاری دوباره نمایید. آبیاری بوته در ابتدای روز و دور نگه داشتن آب از برگ ‌ها باعث می‌ شود گیاه تا غروب خشک شود و خطرات بیماری کاهش یابد.

نکته: بوته ‌های گوجه فرنگی حداقل در هفته به ۵ سانتی ‌متر آب نیاز دارند که این مقدار می ‌تواند در روزهای گرم یا خشکسالی بیشتر باشد. اگر متوجه شدید بوته‌ ها در طول روز پژمرده و پلاسیده به نظر می ‌رسند به آن‌ ها آب بدهید.

زمانی ‌که میوه ‌ها شروع به رسیدن کردند می توانید میزان آب را کاهش دهید. کم کردن میزان آب گیاه را وادار می کند بر شیرینی ‌میوه هایش؛ جهت داشتن مزه‌ ای بهتر تمرکز کند. این موضوع بستگی به قضاوت شما از حال گیاه دارد. نباید آنقدر میزان آب را کم کنید که بوته ‌ها دائم پژمرده باشند و دچار استرس شوند و یا شکوفه‌ ها و میوه‌ هایشان بریزد.

کوددهی مزرعه گوجه فرنگی

یکی از راه های افزایش عملکرد و مقاومت در پرورش گوجه فرنگی در برابر آفات و بیماری ها تامین مواد غذایی مورد نیاز گیاه است. ازت، پتاسیم، فسفر جزو دسته عناصر غذایی هستند که در دوره پرورش گوجه فرنگی، گیاه بیشتر از سایر مواد غذایی به آن ها نیاز پیدا می کند. اغلب خاک های ایران غنی از پتاسیم هستند به همین دلیل کشاورزان و مزرعه داران بیشتر از کود های ازت و فسفر برای تغذیه گوجه فرنگی استفاده می کنند.

میزان استفاده از کود و نوع آن در پرورش گوجه فرنگی تحت تاثیر عواملی همچون حاصلخیزی خاک، رطوبت خاک، نوع رقم کاشته شده، کوددهی و دور آبیاری قرار دارد. در مناطقی که کاشت و پرورش گوجه فرنگی بطور گسترده و زیاد انجام می شود، کود های نام برده توصیه می شوند:

1. فسفات دو آمونیوم را باید قبل از کاشت به طور یکنواخت روی خاک پخش کرده و با استفاده از دیسک آن را به عمق 4 الی7 سانتیمتری خاک منتقل کنید. لازم است که در هر هکتار 300 کیلو گرم فسفات دو آمونیوم مورد استفاده قرار گیرد.
2. کود سرک: بعد از سبز شدن بوته و قبل از وارد شدن به فاز گلدهی کود اوره یا نیترات آمونیوم را به شکل نواری بر روی سطح زمین پخش می کنند. باید دقت کنید که کود سرک در زمین خیلی نزدیک به بوته ها ریخته نشود چرا که باعث سوختگی بوته ها می شود. کود سرک مورد نیاز در هر هکتار زمین حدود 300 کیلو گرم است.
3. کود مایع: بعد از استفاده از کود سرک می توانید هر دو هفته یکبار، 3-2 بار کود مایع استفاده کنید. استفاده از کود های مایع در پرورش گوجه فرنگی به تامین عناصر کم مصرف کمک می کنند و می توانند به بهبود جذب ازت در گیاه کمک کنند. البته باید در نظر داشته باشید که گاهی قبل از انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی، در خود خزانه از کود های مایع به عنوان استارتر استفاده می شود که حاوی مقدار زیادی پتاسیم و ازت است. کود استارتر رشد ریشه و برگ را بهبود می بخشد.

بیشتر بخوانید: انواع کود NPK

رسیدن گوجه فرنگی

دمای مناسب رسیدن گوجه فرنگی مابین 18 الی 24 درجه است. در دما های پایین تر از 13 درجه میوه ها به کندی رشد کرده و به صورت ناقص می رسند و در صورت پایین تر از 10 درجه بودن دما میوه دچار سرما زدگی می شود و ممکن است میوه ها کاملا نرسند.

برداشت میوه هنگام سبز بالغ بودن آن و در دمای بالاتر از 32 درجه سانتی گراد مانع از تشکیل رنگ قرمز می شود و گوجه ها زرد رنگ شده اما وقتی دما به بالاتر از 40 درجه برسد گوجه ها سبز می مانند چراکه در این حالت مکانیسم تخریب کلروفیل غیر فعال می شود.

مهم‌ ترین آفات گوجه فرنگی چیست؟

آفت‌ های مختلف گوجه فرنگی به قسمت های مختلف گیاه حمله کرده، خسارت زیادی به محصول کشاورزان وارد می کنند و کیفیت محصول را تحت تاثیر قرار داده و کاهش می ‌دهند. بنابراین باید هنگام کاشت گوجه فرنگی، آفات و بیماری های گیاه شناسایی شده و برای مباره با آن تدابیری اندیشیده شود.

کرم میوه (کرم غوزه پنبه): این آفت با خوردن میوه و سوراخ ایجاد کردن روی محصول باعث کاهش کیفیت می‌ شود.

کرم برگخوار گوجه فرنگی (کارادرینا): این آفت از مهمترین آفات است که قادر به تخم گذاری بالای ۵۰ عددی در زیر برگ است و با خوردن جوانه‌ های برگ‌ ها فتوسنتز را کاهش می‌ دهد.

پروانه مینوز گوجه فرنگی (بید یا توتا گوجه فرنگی): یکی از مهم‌ ترین آفات گوجه فرنگی است که خسارت ۸۰ الی ۱۰۰ درصدی وارد می‌ کند. بدین صورت که سطح برگ را سوراخ کرده و مانع رشد گیاه و خشک شدن انتهای بوته می‌ شود.

مگس سفید (سفید بالک‌ ها): این آفت علاوه بر خسارت مستقیم به محصول، ناقل بیماری پیچیدگی برگ زرد گوجه فرنگی نیز می باشد. سفید بالک ‌ها از شیره گیاه گوجه فرنگی تغذیه کرده و باعث ترشح عسلک می شوند.

این آفت باعث می شود بافت سفید داخل میوه گوجه فرنگی زیاد شده و باعث ایجاد بخش ‌های نارس در میوه ‌شود.

شته ها: شته ‌ها با قدرت مکندگی بالا باعث تضعیف گوجه فرنگی و کاهش محصول می ‌شود. شته ‌ها باعث ضعف برگ ها، زرد شدن و بد شکل شدن برگ ‌های گوجه فرنگی شده و با تولید عسلک، برای ایجاد کپک دوده ‌ای و جلب مورچه ‌ها شرایط را فراهم می ‌کنند.

بررسی مهم‌ ترین بیماری ‌های گوجه فرنگی

از مهم‌ ترین بیماری ‌های قارچی و ویروسی گوجه فرنگی می ‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شانکر ساقه آلترناریایی
• لکه موجی
• بیماری آنتراکنوز یا خال سیاه گوجه فرنگی
• شانکر باکتریایی گوجه فرنگی
• پژمردگی باکتریایی
• نماتد ریشه گرهی
• ویروس موزاییک گوجه فرنگی

از آنجایی که این آفات و بیماری ‌ها می ‌توانند تاثیر منفی زیادی بر عملکرد و کیفیت محصول گوجه فرنگی بگذارند، شناخت درست آن ‌ها و اقدامات لازم جهت پیشگیری و مقابله، مسئله ای مهم و حیاتی برای کشاورزان و مزرعه داران است.

با اجرای روش ‌های بهینه در کشاورزی و استفاده از روش ‌های مناسب پیشگیری و مقابله، به کاهش خسارت‌ های ناشی از آفات و بیماری ‌ها در مزرعه گوجه فرنگی دست یافته و می توانید عملکرد محصول را به حداکثر برسانید.

دلایل عدم تشکیل میوه در پرورش گوجه فرنگی گوجه فرنگی

عوامل زیاد و متعددی جلوی تشکیل میوه در گوجه فرنگی را می گیرند این عوامل شامل:

1. گرده افشانی ناکافی یکی از دلایل عدم تشکیل میوه در این گیاه است. گوجه فرنگی گیاهی است خودگشن (خودبارور) یعنی هر گل توانایی دارد با گرده ای که خود تولید کرده بارور شود. با این حال، وجود زنبور ها و وزش باد می توانند احتمال گرده افشانی را افزایش دهند. اغلب کسانی که در گلخانه اقدام به تولید و پرورش گوجه فرنگی می کنند سعی دارند تا از حشرات گرده افشان استفاده کنند و کمی در و دریچه های گلخانه را باز می گذارند تا یک جریان هوای خوب ایجاد شود ، این امر هم احتمال تشکیل میوه را افزایش می دهد و هم احتمال شیوع بیماری های را کاهش می دهد.
2. از عوامل مهمی که مانع گرده افشانی مناسب در گیاه می شود، دمای بالا است. وقتی دمای روز بیشتر از 30 درجه شود و دمای شب نیز به کمتر از 24 درجه کاهش پیدا نمی کند، اثر منفی روی رشد دانه گرده می گذارد. تنها عملی که در طی گرما می توانید انجام دهید این است که گیاه خود را سیراب از آب و تغذیه مناسب و سالم نگهدارید و بعد از برطرف شدن خطر گرما آبیاری را به حالت اولیه برگردانید.
3. یکی از مسائلی که در گرده افشانی اختلال ایجاد می کند رطوبت نامتعادل است. رطوبت زیاد هوا که سبب چسبیدن دانه گرده شده؛ مانع انتشار دانه گرده می شود و از طرفی خشکی هوا موجب از بین رفتن دانه گرده و عدم تشکیل میوه درگوجه فرنگی می شود.
4. کود ناکافی یا استفاده از انواع نامناسب کود می تواند سبب کاهش تشکیل میوه شود. اگر گیاه گوجه فرنگی دچار کمبود پتاس شود ممکن است گل های آن از دست برود. بدین سبب اغلب گوجه فرنگی را با کود های آلی که غنی از پتاسیم هستند تغذیه می کنند. پتاسیم به تقویت گل ها و تولید میوه خوب کمک می کند.

مقاله پیشنهادی: معرفی انواع پیوند انگور

طول عمر بوته گوجه فرنگی

بعد از اینکه رشد بوته گوجه فرنگی و رسیدن به مرحله تولید گل، همچنان بوته می تواند به رشد رویشی خود ادامه دهد. سپس گرده های بوته از طریق لوله گرده به سمت تخمدان حرکت کرده و لقاح انجام می شود. بوته گوجه فرنگی تا زمانی که گیاه تحت تاثیر یخبندان و سرمای محیط قرار نگیرد می تواند به خوبی رشد کند. سرما و یخبندان موجب مرگ بوته گوجه می شوند.

سخن پایانی

موضوع مورد بحث ما در این مقاله در مورد کاشت و پرورش گوجه فرنگی بود. گوجه فرنگی یکی از محصولات پر مصرف در میان مردم به حساب می‌ آید و بسیاری از افراد در گلخانه، زمین‌ های کشاورزی و حتی باغچه و گلدان، این محصول را می‌ کارند. شرایط مختلفی همچون خاک مناسب، آبیاری اصولی، نور مناسب، کوددهی و… برای بهبود در روند کاشت و پرورش گوجه فرنگی در مزرعه باید فراهم شوند.

جدول خلاصه مطلب: نکات کاشت و پرورش گوجه فرنگی

سوالات متداول: